زبان فارسی باستان محتویات ریشه و پیشینه رمزگشایی فارسی باستان دستور زبان واژهنامه آثار به این زبان پانویس منابع پیوند به بیرون منوی ناوبریpeooldp1254"پارسی باستان"Glottolog 2.2Iranian Languages«PERSIA & CREATION OF JUDAISM»«IRAN vi. IRANIAN LANGUAGES AND SCRIPTS»«دربارهٔ سنگنوشته داریوش بزرگ در بیستون»خط در تاریخ باستانوووو
زبان فارسی باستانزبان پارسی میانهزبان فارسیواژگان فارسیاسمفعلواجشناسی و آواشناسی فارسیخط میخی هخامنشیخط پهلویالفبای فارسیخوشنویسی ایرانیالفبای تاجیکیلاتیننویسی فارسیفنگیلیشبریل فارسیجوامع فارسیزبانکتیبههای فارسی باستانسنگنبشته بیستونسنگنبشته گنجنامهنقش رستمسنگنبشته خشایارشا در ترکیهزندپازندیسنهاویسپردوندیدادهیربدستان و نیرنگستانیشتهاگاهاندینکردبندهشن هندیبندهشن بزرگگزیدههای زادسْپَرَمنامههای منوچهردادِستان دینیگروایتهای پهلوینامه تنسرشکند گمانیک ویچارپس دانشن کامگگُجَستَک اَبالیشزبور پهلویارداویرافنامهویرازگانزند وهمن یسنجاماسبنامهیادگار جاماسبیمنظومه بهرام ورجاوندشایست نشایستروایت امید اشوهشتانروایات آذرفرنبغ فرخزادانروایات فرنبغ سروشپرسشنیهامادگان هزار دادستانمینوی خرددانای مینوی خردیادگار بزرگمهراندرزنامه آذرپاد مهراسپنداناندرز اوشنَر دانااندرز دانایان به مزدیسناناندرز خسرو قباداناندرز پوریوتکیشاناندرز دستوران به بهدیناناندرز بهزاد فرخپیروزپنج خیم روحانیانداروی خرسندیخویشکاری ریدگاناندرز کنم به شما کودکانسودگر نسکانجیل زندهشاپورگانگنجینه زندگانرازانغولهانامههازبور مانیکارنامه اردشیر بابکانیادگار زریرانخسرو و ریدگگزارش شطرنج شهرستانهای ایرانشهرشگفتی و برجستگی سیستانماتیکان یوشت فریانماه فروردین روز خردادسورسخنفرهنگ پهلویفرهنگ اویم ایوکآییننامهنویسیخوداینامگکتاب کاروندسنگنوشتههای دولتی در دوران ساسانیکعبه زرتشتسفالنوشتههاپوستنوشتههافلزنوشتههامهرهاسکهنوشتههادرخت آسوریخیم و خرد فرخمردخردحنظله بادغیسیراتبه نیشابوریرودکیابن رومیابوحفص سغدیشهید بلخیمحمد پسر مخلد سگزیمحمد پسر وصیف سجزیمسعودی مروزیفیروز مشرقیبسام کردابوسلیک گرگانیآغاجی بخاراییابوسعید ابوالخیرابوالفتح بستیابوالفرج سگزیابوطاهر خسروانیرونقی بخاراییسپهری بخاراییبدیع بلخیبشار مرغزیابوالمؤید بلخیبُندار رازیبهرامی سرخسیبوالمثل بخاراییابواسحاق جویباریخبازی نیشابوریخجسته سرخسیخسروی سرخسیدقیقیرابعه بلخیابوالعباس ربنجنیابوشکور بلخیرودکیابوحفص سغدیشاکر جلابشهید بلخیعماره مروزیعنصری بلخیفردوسیمحمد عبده کاتبحکاک مرغزیمسعودی مروزیابوطیب مصعبیمعروفی بلخیابوزراعه معمریمعنوی بخارائیمنتصر سامانیمنجیک ترمذیمنطقی رازینصر بن منصورابوشعیب هرویطاهر چغانیکسایی مروزیعبدالله روزبه النکتییوسف عروضیابوالقاسم بشریاسینابوسعید ابوالخیرفخرالدین اسعد گرگانیخواجه عبدالله انصاریباباطاهرخیامدانشی طوسیمسعود سعد سلمانسناییاسدی طوسیعسجدیعنصری بلخیعیوقیکافرک غزنویغضائری رازیابوالفرج رونیفرخی سیستانیقطران تبریزیلبیبیمنوچهری دامغانیناصرخسروازرقی هرویعبدالله روزبه النکتیایرانشان بن ابیالخیرعثمان مختاریاثیر اخسیکتیادیب صابرمحمد معزیانوریعمعق بخاریخاقانیخیامابوالفرج رونیسراج قمریمسعود سعد سلمانسموری سجزیسناییسوزنی سمرقندیجمالالدین عبدالرزاق اصفهانیقاضی هجیم آملیعبدالواسع جبلیعلی بن احمد سیفیظهیرالدین فاریابیاشرف غزنویفلکی شروانیقوامی رازیمهستی گنجویمولانا شاهین شیرازیعطار نیشابوریرشیدالدین وطواطنظامی گنجویبهاءالدین ولدعبدالقادر گیلانیعلی بنحامد کوفیعثمان مروندیابوالعلاء گنجهایایرانشاه بن ابیالخیررشیدی سمرقندیشمس طبسیبدر جاجرمیکمالالدین اسماعیلافضلالدین کاشانیامیرخسرو دهلویاوحدالدین کرمانیمولویهمام تبریزیپوربهای جامیبهرام پژدوزرتشت بهرام پژدوسراج قمریسراجالدین سگزیسعدیسعدالدین نزاری قهستانیشمس قیس رازیشیخ محمود شبستریفخرالدین عراقیسیف فرغانیابن یمینعمید لویکیاوحدی مراغهایمجد همگرمولانا ناصریعطار نیشابوریبوعلی قلندرکیکاووس رازینظامی گنجویسلطان ولدعلی بنحامد کوفیعثمان مروندیملکتاجالدین دهلویشهابالدین بدایونیامیرحسن دهلویخواجه عبیدالدینحسن محمود کاتبشاهین شیرازیابواسحاق اطعمهفضلالله نعیمیامیرخسرو دهلویقاسم انوارمغربی تبریزیهمام تبریزیحافظحیدر شیرازیبرندق خجندیکمال خجندیرستم خوریانیشرفالدین رامیعبید زاکانیسلمان ساوجیامیر شاهیشیخ محمود شبستریسیف فرغانیابن یمینبدر چاچیابوعلی قلندرخواجوی کرمانیعماد فقیه کرمانیاوحدی مراغهایعمادالدین نسیمینعمتالله ولیامیرحسن دهلویجهانملک خاتونحمدالله مستوفیجام جونهحماد جمالیزینالدین واصفی هراتیلطفالله نیشابوریمیر سید علی همدانیعطار شیرازیابوالحسن علیالاعلیجلال طبیب شیرازیآذری طوسیمحمد محمد آملیابن حسامابواسحاق اطعمهقاسم انوارعصمت بخاریفخرالدین بخاریکمالالدین بناییمغربی تبریزیجامیهلالی جغتائیبرندق خجندیهاتفی خرجردیرستم خوریانیرضای سبزواریبساطی سمرقندیسکندر لودیامیر شاهیاهلی شیرازیبابا فغانی شیرازیعطار تونیعلیشیر نواییمحمد کاتبیمسیحی فوشنجیمکتبی شیرازیمحمد فضولینظامالدین محمود قاریمهری هرویکاتبی ترشیزینعمتالله ولیحسنشاه هرویاسیری لاهیجیقبولی هرویآصفی هروی هراتیزینالدین واصفی هراتیعبدالرحمن مشفقی بخاراییمهری هراتیلطفالله نیشابوریاهلی ترشیزیشهیدی قمیملا محمد نامیخیالی بخاریقاسم کاهینظام قاریشفائی اصفهانیوحشی بافقیکمالالدین بناییظهوری ترشیزیهلالی جغتائیهاتفی خرجردیفیضی دکنیجمالی دهلویعرفی شیرازیعلیشیر نواییمحتشم کاشانیمولانا همتی انگورانیاهلی شیرازیمکتبی شیرازیمیر رضی آرتیمانینظیری نیشابوریمحمد فضولیسحابی استرآبادیشانی تکلوبابا فغانی شیرازیآصفی هروی هراتیحیدر کلوچهپز هراتیسقای بخاراییمطربی سمرقندیدوستی بدخشیسیدای نسفیفطرت زردوز سمرقندیظهوری دکنیلسانی شیرازیشرفجهان قزوینیلحافدوز همدانیفهمی استرآبادیاهلی ترشیزیشهیدی قمیشریف تبریزیصبوری تبریزینوعی خبوشانیثنایی مشهدیضمیری اصفهانیمسیح کاشیشکیبی اصفهانیملک قمیکفری تربتیانیسی شاملوشاهطاهر دکنی انجدانینصیبی گیلانیذهنی کشمیریسرخوش کشمیریولی دشت بیاضیغزالی مشهدیمیر رضی آرتیمانیطالب آملیشفائی اصفهانیشوکت بخاریظهوری ترشیزیسلیم تهرانیفیضی دکنیقاسم دیوانه مشهدیابوالفتح سگزیاحولی سیستانیاسیر شهرستانیمحمدسعید اشرف مازندرانیسلطان باهوملاشاه بدخشیجهانآرا بیگمحمزه غافل سیستانیزلالی خوانساریزیبالنسابیدلسرمد کاشانیکلیم کاشانیندیم کشمیریشاپور تهرانیصائب تبریزیصوفی مازندرانیصیدی طهرانیباذل مشهدیقدسی مشهدینظیری نیشابوریمولانا همتی انگورانیمحسن فیض کاشانیسحابی استرآبادیفیاض لاهیجیشانی تکلومنیر لاهوریمجذوب تبریزیطرزی افشارکرام بخاراییسیدای نسفیحسین شهرت شیرازیعاقل خان رازی خوافیمطربی سمرقندینخلی بخاراییناظم هراتیسرافراز سمرقندیقانع نسفیفصیحی هروینجیب کاشانیرجبعلی واحد تبریزیناصر علی سرهندیمحسن فانیظفرخان احسنرضی دانش مشهدیسعیدا نقشبندی یزدیفوقی یزدیسنجر کاشانیصفی چرکسسالک قزوینیمحمد واعظ قزوینیغنی کشمیریرفیع مشهدیطغرای مشهدیوحید قزوینیذوقی اردستانیالهی اسدآبادیوحدت کاشانیمحمدسعید اشرف مازندرانیهاتف اصفهانیآزاد بلگرامیآذر بیگدلیعبدالرزاق دنبلیعبدالقادر بیدلفقیر دهلویوصال شیرازیفتحعلیخان صبای کاشانیحزین لاهیجیباذل مشهدیقصاب کاشانیصباحی بیدگلیمشتاق اصفهانیطبیب اصفهانیغنیمت پنجابیحشمت بدخشانیکرام بخاراییسپندی سمرقندیطغرل احراریحسین شهرت شیرازیعاقل خان رازی خوافیاملای بخاراییغیاثی بدخشینقیبخان طغرل احراریشمسالدین شاهینواله داغستانیظفرخان جوهریصادق منشی بخاراییمخلص کاشانیمحسن تأثیر تبریزینجیب کاشانیواله اصفهانیمحیط قمینجات اصفهانیعالی شیرازیشیوکرام تقویقانع تتویآفرین لاهوریواقف لاهوریمحمداسماعیل دارااکسیر اصفهانیحیرت لاهوریخالص اصفهانیصفای اصفهانینشاط اصفهانیفروغی بسطامییغمای جندقیفایز دشتیغالب دهلویفقیر شیرازیقاآنی شیرازیوصال شیرازیوقار شیرازیمحمودخان صباطاهره قرةالعینفتحعلیخان صبای کاشانینادرهبیدل کرمانشاهیعبرت نایینیعبدالرزاق دنبلینقیبخان طغرل احراریشمسالدین شاهینظفرخان جوهریتاشخواجه اسیریصادق منشی بخاراییسلطان خواجه اداء سمرقندیجیحون یزدیواله اصفهانیمحیط قمیمفتون بردخونیعمان سامانینوابالله دادخان صوفیعارف قزوینیمیرزاده عشقیمحمد فرخی یزدیمحمدتقی بهارارسلان پوریاپرویز ناتل خانلرینادر نادرپورفریدون مشیریسیمین بهبهانیهوشنگ ابتهاجپروین اعتصامیحسین منزویایرج میرزاسیاوش کسراییمحمدحسین شهریارمحمدرضا عبدالملکیانفریدون توللیگلچین گیلانیعبرت نایینیکریم امیری فیروزکوهیمظاهر مصفاژولیده نیشابوریعبدالحسین جلالیانمحمدعلی ریاضی یزدیعماد خراسانیسلمان هراتیسپیده کاشانیحمید سبزواریسید حسن حسینیمحمدرضا آقاسیمحمدعلی معلم دامغانیمهدی اخوان ثالثمنوچهر آتشیفروغ فرخزادنصرت رحمانیسهراب سپهریمحمدرضا شفیعی کدکنیمنوچهر شیبانیاسماعیل شاهرودیم. آزاداسماعیل خوییمحمد زهریمحمد مختاریطاهره صفارزادهنیما یوشیجضیاء موحدسعید سلطانپورمنصور اوجیبیژن جلالیتندرکیاهوشنگ ایرانیاحمد شاملونازنین نظام شهیدیاحمدرضا احمدیمحمدرضا اصلانیبیژن الهیهوشنگ ایرانیبهرام اردبیلیمحمدعلی سپانلوعظیم خلیلیجواد مجابییدالله رؤیاییهوشنگ چالنگیشاپور بنیادبیژن الهیبهرام اردبیلیپرویز اسلامپورمحمدرضا اصلانیسیروس آتابایهوشنگ چالنگیسیدعلی صالحیفرامرز سلیمانیهرمز علیپورقیصر امینپوررضا براهنیعلی باباچاهیشاپور بنیادسیدعلی صالحیبیژن کلکیشیوا ارسطوییمفتون امینیبهزاد زرینپورعلی عبدالرضاییگراناز موسوینادیا انجمنواصف باختریخلیلالله خلیلیمسعود نوابیمحمدکاظم کاظمیفضلالله قدسیابوطالب مظفریسعادت ملوکتاشفدایی هرویمخفی بدخشیعبدالکریم تمناصوفی عشقرینادیه فضلمحجوبه هرویندیم کابلیصدرالدین عینیفرزانه خجندیاسکندر ختلانیابوالقاسم لاهوتیگلرخسار صفیاوالایق شیرعلیپیرو سلیمانیمیرزا تورسونزادهمیرزا عبدالواحد مُنظِمصدرِ ضیاساتِم اُلُغزادهبازار صابرمحمدجان شکوری بخاراییجلال اکرامیعبید رجبمحمدعلی عجمیصفیه گلرخسارمردخای بهایفزلفیه عطاییمؤمن قناعتعسکر حکیمعنایت حاجییواعبدوملک بهاریمجیب مهردادگلنظر کلدیتیمور ذوالفقارفعاشور صفردارا نجاتاحمدجان رحمتزادجوره هاشمیخواجه (شاعر)اسد گلزادهشهزاده نظرووااقبال لاهوریحفیظ جالندهریعلیمحمد افغانیغزاله علیزادهبزرگ علویرضا امیرخانیمهشید امیرشاهیرضا براهنیسیمین دانشورمحمود دولتآبادیعلیاشرف درویشیانرضا قاسمیهوشنگ گلشیریابوتراب خسرویاحمد محمودشهریار مندنیپورعباس معروفیایرج پزشکزادعبدوملک بهاریتیمور ذوالفقارفجلال آلاحمدشمیم بهارصادق چوبکسیمین دانشورنادر ابراهیمیابراهیم گلستانهوشنگ گلشیریصادق هدایتمحمدعلی جمالزادهابوتراب خسرویمصطفی مستورجعفر مدرس صادقیهوشنگ مرادی کرمانیعلیاشرف درویشیانبیژن نجدیشهرنوش پارسیپورغلامحسین ساعدیبهرام صادقیگلی ترقیمیرزا فتحعلی آخوندزادهارسلان پوریابهرام بیضاییبیژن مفیدغلامحسین ساعدیهنگامه مفیدعباس نعلبندیاناکبر رادیپری صابریمحمود استادمحمدمیرزاده عشقیمحسن یلفانیحمید امجدمحمد چرمشیرمحمد یعقوبینغمه ثمینیمحمد عثمانافرضا عبدورضا صابریرضا قاسمیحسین پاکدلحسین پناهیمحمد رحمانیانابراهیم حاتمیکیامسعود کیمیاییاصغر فرهادیرخشان بنیاعتمادبهرام بیضاییکامبوزیا پرتویداریوش مهرجوییابراهیم گلستانعلی حاتمیمجید مجیدیپیمان قاسمخانیناصر تقواییشادمهر راستیناصغر عبداللهیکیومرث پوراحمدعباس کیارستمیعلیاکبر دهخداسانسکریتسانسکریت وداییسانسکریت کلاسیکسنگنبشته میتانیاَبَهَتّهاپبرمشهالوگنداریپایشاچیپالیپراکریتاودهیبگهلیهندی بمبئیبرجبوندلیچتیسگریهندی فیجیهریانویکنوجیسانسیدکنیریختهدهانور رایآسامیبنگالیآنگیکابوجپوریمانیپوریچاکماچیتاگونیهالبیهاجونگکایورتکاریا تارماگهیمیتهیلیماجهیمال پاهاریااوریهرنگپوریروهینگیاسادریسیلهتیگرهوالیکومائونینپالیپوتواریسرائیکیآئردوگریهندکوکانگریکچیسندیدیوهیکونکانیمراتیسینهالیبهیلیگامیتگوئاریاجیپوریمارواریدومریگجراتیخاندیشیپارکری کولیرومانیپارسی باستانمادیاوستاییسکاییپارسی میانهپارتیباختریخوارزمیآسییاسیسکاییسغدیکرمانجیسورانیکردی جنوبیلکیزازاکیگورانیباجلانیشبکیدیلمیگرگانیگیلکیمازندرانیتالشیتاتیسمنانیسنگسریآذریبلوچیگویشهای مرکزی ایرانگویشهای استان فارسسیوندیزبان بهدینیاشکاشمیمونجانیروشنیشغنانیسریکالیوخییزغلامییدغهآسیپشتوزبان یغنابیاورمریپراچیفارسیفارسی افغانستانفارسی تاجیکیلریزبان تاتی قفقازلارستانیبشاگردیکمزاریداملیدوماکیگواربتیکالامیکالاشکشمیریکهوارکوهستانیپالولهپشهایشیناشمشتیتوروالیاشوجیکامویریکاتاویریممویریاشکونوکالاشا-آلاکامکاتاویریترگامیواسی-وری
زبان پارسی باستانزبان فارسیزبانهای ایرانی باستان جنوب غربیزبانهای تاریخ آناتولیزبانهای مردهزبانها
زبانهای ایرانیزبانهای هندوایرانیزبانهای هندواروپاییزبان فارسی میانهساسانیانزبان پارسی دریپارسی نوزبان نیاایرانیزبان اوستاییاسکندرهخامنشیزبانهای ایرانی جنوب غربیزبان مادیزبانهای هندواروپاییآریاییاناوستاییفلات ایرانشلمانسر سومدریاچه ارومیهپارسواکتیبه بیستونکرمانشاهداریوش یکمفارسیانسنسکریتهخامنشیانزبان پارسی میانهدوره ساسانیزبان فارسیزبانهای ایرانی جنوب غربیفارسی میانهخط آرامیپیترو دلاوالهدوره صفویآلمانیهادوره اشکانیگئورگ فریدریش گروتفندزبان اوستاییشاهواژههای فارسیکوروشمرغابدانمارکیراسموس راسکاوژن بورنوفاوستاییاکدیعیلامیخط میخیداریوش یکمالفبای اکدیالفبای سومریاندیشهنگارهجائیهجاکتیبههاتاریخیادبیسنگنوشته بیستوناستان کرمانشاهزبانشناسیزبانهای باستانی هندواروپاییالفباییخشایارشااردشیر یکماردشیر دومداریوش دومکوروش کبیراریارمنهارشامهنقش رستمحالت دستوریآوانگاریالفبای لاتیناوستاییسنسکریتآواشناسیواکههمخوانواکههای مرکبمصوتزبان فارسیفارسی میانهفارسی دریزبانهای هندوایرانیمادیواژگانصفتضمیرحروف اضافهافعالجنسمذکرمؤنثفعلیدوره میانهزبان اوستاییشناسهکوروشداریوشحالات هشتگانه صرفیحالتهای دستوریفاعلیمفعولیاضافیفعلشناسهخط میخی هخامنشینقش رستمآرامیداریوش یکمکوروش بزرگآرشامآریارمنهعراقترکیهارمنستانمصررومانیروسیهزبان پارتیپارسی میانهسغدیخوارزمیسکایی میانهبلخیالگو:کد زبانهای معرفیشده در ایزو ۶۳۹–۳ که حرف اول عنوان بینالمللی آنها حرف O استالگو:کد زبانهای معرفیشده در ایزو ۶۳۹–۳ که حرف اول عنوان بینالمللی آنها حرف P است
زبان فارسی باستان
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
پارسی باستان | |
---|---|
pārsa-𐎱𐎠𐎼𐎿 | |
منطقه | ایران باستان |
دوره | فرگرشت یافته به پارسی میانه نزدیک به ۳۰۰ سال پیش از میلاد |
تبار: | هندو-اروپایی
|
سامانه نوشتاری | خط میخی پارسی باستان |
کدهای زبان | |
ایزو ۶۳۹-۲ | peo |
ایزو ۶۳۹-۳ | peo |
فهرست زبانشناس | peo |
گلاتولوگ | oldp1254 [۱] |
زبان پارسی باستان در شاخهٔ زبانهای ایرانی از گروه زبانهای هندوایرانی خانوادهٔ زبانهای هندواروپایی قرار میگیرد.[۲] این زبان به زبان فارسی میانه تحول یافت که زبان ادبی و رسمی دوران ساسانیان بود و بعدها به زبان پارسی دری یا پارسی نو تبدیل شد. این زبان از زبان نیاایرانی (زبان ایرانی باستان) سرچشمه گرفتهاست.[۳]
پارسی باستان در کنار زبان اوستایی تنها زبانهای ایرانی دوران کهن هستند که متن یا کتیبههایی از آنها به جا ماندهاست. زبان پارسی باستان در غرب و جنوب غربی ایران صحبت میشدهاست و قدیمیترین متنی که از آن به جای مانده به قرن ششم پیش از میلاد مربوط میشود.اما این نکته را در نظر گرفت زبان اکثریت ساکنان جنوب غربی ایران عیلامی بوده است[۴]
محتویات
۱ ریشه و پیشینه
۱.۱ دگرگونی زبانی پارسی باستان
۲ رمزگشایی فارسی باستان
۲.۱ الفبای فارسی باستان
۲.۲ نوشتههای فارسی باستان
۳ دستور زبان
۳.۱ آواشناسی
۳.۲ ریشههای تاریخی واژگان و اشتقاق آنها
۳.۳ افعال در زبان فارسی باستان
۴ واژهنامه
۵ آثار به این زبان
۶ پانویس
۷ منابع
۸ پیوند به بیرون
ریشه و پیشینه
زبان پارسی باستان که در دوران پیش از حمله اسکندر به ایران زبان دربار هخامنشی بوده از زبانهای ایرانی جنوب غربی میباشد. این زبان با زبان مادی فاصلهای بسیار نزدیک داشته که احتمالاً دو گویش از یک زبان بودهاند. زبان پارسی باستان از زبانهای هندواروپایی محسوب میشود که احتمالاً در پدیده مهاجرت آریاییان بههمراه زبانهای مادی و اوستایی وارد فلات ایران شدهاست. این زبان پیش از ورود به سرزمین پارس در جنوب غربی ایران، بر اساس آنچه از کتیبه شلمانسر سوم، پادشاه آشوری بدست آمده در حوالی دریاچه ارومیه رایج بودهاست. در این کتیبه که به سده نهم پیش از میلاد بازمیگردد برای نخستین بار نام پارس در زبان آشوری به صورت پارسوا ذکر شدهاست. واژه پارسوا(pārćwa) شکل قدیمیتر واژه پارس(pārsa) دانسته شدهاست.[۵] نخستین سند رسمی زبان پارسی باستان کتیبه بیستون در حوالی کرمانشاه است که به فرمان داریوش یکم نوشته شدهاست. داریوش که این کتیبه از زبان او نقل شده، زبان بکار رفته در آن را زبان آریایی معرفی میکند.[۶] بههمین جهت احتمال این وجود دارد که زبان مادی و پارسی باستان نیز زبانهای شرقی ایرانی همگی تحت نام آریایی بوده و گویشهایی جداگانه در هر منطقه داشتهاند. دوره آغاز تکلم به زبان پارسی باستان در میان فارسیان مشخص نیست اما از شواهد و قرائن زبانشناختی و مقایسه با زبانهای اوستایی و سنسکریت که همدوره زبان پارسی باستان هستند چنین بهنظر میرسد که زبان پارسی باستان مدتها پیش از دوره هخامنشیان نیز تکلم میشد و اشتباههای نگارشی و دستوری در کتیبههای متاخر دوره هخامنشی این حقیقت را القا میکند که پارسی باستان در دهههای پایانی حکومت مزبور احتمالاً زبانی خاموش بودهاست. زبان پارسی باستان یکی از معدود زبانهای هندواروپایی دوره باستان است که در زمان رواجش مکتوب شده و اسناد مطالعه زبانی برای امروز به جای گذاشته و از اینرو در بسیاری از پژوهشهای زبانشناختی بهعنوان ثابت بکار میرود.[۷]زبان پارسی میانه یا پهلوی ساسانی که زبان رسمی ایران در دوره ساسانی بوده از پارسی باستان منشعب شدهاست. زبان فارسی و دیگر زبانهای ایرانی جنوب غربی که از زیرمجموعههای زبان پهلوی ساسانی هستند همگی از پارسی باستان ریشه گرفتهاند.[۸]
دگرگونی زبانی پارسی باستان
کتیبههای سده چهارم پیش از میلادی در دوره هخامنشی که به اردشیر دوم و اردشیر سوم هخامنشی مربوط میشود ضمن داشتن اشکالات و تفاوتهای فاحش با زبان پارسی بکار رفته در کتیبههای قدیمی تر مانند بیستون، خبر از انقلاب و دگرگونی زبان پارسی در آن دوره را میدهد که گاهی به پارسی پیشامیانه یا پارسی باستان متاخر موسوم شدهاست. زبان پارسی باستان در این دوره به پارسی میانه تبدیل شد که آن زبان نیز بعدها فارسی نو را پدیدآورد. پروفسور ژیلبر لازار ایرانشناس مشهور اهل فرانسه در این مورد اینچنین گفتهاست:[۹]
زبانی که امروزه بهنام فارسی نو میشناسیم و در دوران نخستین اسلامی به فارسی دری شهره بود را میتوان به عنوان دنباله زبان فارسی میانه، که زبان رسمی، دینی و ادبی ایران ساسانی بود طبقهبندی کرد که خود این زبان اخیر نیز بازمانده زبان فارسی باستان، زبان دربار هخامنشیان بودهاست. برخلاف سایر گویشها و زبانهای باستانی و جدید ایرانی مانند اوستایی، پارتی، سغدی، کردی، پشتو و غیره، زبان فارسی نو بدنبال فارسی میانه در نمودار درختی زبانهای ایرانی در امتداد یکدیگر قرار میگیرند..
زبان فارسی میانه که به دنبال فارسی باستان پدید آمد را گاهی پهلوی نیز نامیدهاند. این زبان پس از دگرگونی گسترده زبان فارسی باستان هم در آواشناسی و هم در ساختار و دستور زبان بصورتی سادهتر از نیای باستانی خود شکل گرفت.
رمزگشایی فارسی باستان
خط فارسی باستان مدتی پس از فروپاشی سلسله هخامنشی رو به فراموشی گذاشت و حتی آخرین نوشتهای که به فارسی باستان انشا شده به خط آرامی است. بنابراین تا مدتها کسی نه محتوای آنان را میدانست و نه از اصالت آنها. مدتها سپری شد تا توجه سیاحان غربی به این نوشتههای کهن جلب شد. پیترو دلاواله ایتالیایی در اوایل سده هفدهم مقارن با دوره صفوی تصویری از آنها ثبت نمود. بعدها چند تن دیگر نیز دست به اقداماتی مشابه زدند اما هیچکس در پی خواندن آنان برنیامد. از اواخر سده هجدهم تلاشها برای خواندن این نوشتهها آغاز شد. این پیگیریها که عمدتاً از سوی آلمانیها دنبال میشد تا مدتها نتیجهای دربر نداشت و حتی نوشتهها را به اشتباه متعلق به دوره اشکانی میپنداشتند. بعدها نظام خطی چپ به راست و واژه جداکنها شناسایی شدند و تمیز میان خطوط فارسی باستان با سایر خطهای کتیبههای چندزبانه مسلم شد.
گشایش منطقی خط فارسی باستان در سال ۱۸۰۲ توسط گئورگ فریدریش گروتفند آلمانی کلید خورد. این دانشمند برجسته متوجه وجود برخی واژگان تکراری در کتیبهها شد و آنها را بدرستی برابر مفهوم شاه تشخیص داد. او که بر این باور بود که کتیبهها متعلق به دوره هخامنشی و به زبانی نزدیک به زبان اوستایی است این واژه را «شاه» فرض کرد و در ادامه متوجه شد کتیبههای مورد بررسی اش از دو شاه مختلف با دو نام مختلف است. در یکی از کتیبهها واژه مفروض بر شاه دو بار در آغاز و در یکی تنها یکبار تکرار شده بود. از آنجا به این نتیجه رسید که این کتیبهها توسط دو نفر از شاهان هخامنشی نوشته شده که پدر یکی از آنها شاه بوده و پدر دیگری نه. در ضمن فهمید که نام شاهی که پدرش شاه نبوده دقیقاً در کتیبه دیگر پیش از دومین واژه شاه آمده در نتیجه دریافت که شاه دومی پسر شاه اولی بودهاست. او با مطالعه منابع یونانی به این مهم رسید که تنها دو تن از شاهان هخامنشی پدرانی داشتند که خود شاه بوده اما پدرانشان شاه نبودهاند. یعنی کوروش - کمبوجیه و نیز داریوش - خشایارشا. او با توجه به اینکه نام دو شاه یا یک حرف آغاز نمیشوند گزینه اول را کنار گذاشت و با توجه به قرائتهای اوستایی سبک ملفوظ نام خشایارشا، ویشتاسپ، داریوش، پدر و شاه را حدس زد. بدین ترتیب او توانست ارزش نوشتاری پانزده حرف را مشخص کند. اما به دلیل اشتباهاتی که در حدس صورت ملفوظ واژههای فارسی باستان داشت تنها ده مورد آن درست بود.[۱۰]
بعد از تلاشهای گروتفند که حتی نام کوروش در کتیبه مرغاب را هم شناسایی کرده بود، دانشمندان دانمارکی به ویژه راسموس راسک راه او را ادامه دادند. اوژن بورنوف فرانسوی نیز موفق شد تا اندازه زیادی از آواها را شناسایی کرده و با توجه به مشابهت نزدیک این زبان با اوستایی حالات صرفی آن نیز مسجل شد. بعدها شناسایی کامل این زبان به درک و دریافت زبان و خط اکدی و عیلامی که در برخی کتیبهها هخامنشی در کنار فارسی باستان ترجمه شده بودند، منجر شد.
الفبای فارسی باستان
خطی که فارسی باستان به آن نوشته میشد در زمره الفباهایی است که به خط میخی مشهورند.[۱۱] نوشتار فارسی باستان تنها خط بکار رفته در زبانهای باستانی ایرانی است که از چپ به راست نوشته میشدهاست. این خط که احتمالاً در زمان داریوش یکم (یا شاید پیش از آن) ازالفبای اکدی و اکدی از الفبای سومری اقتباس شده دارای ۳۶ حرف، ۸ اندیشهنگار و ۲ گونه واژه جداکن بوده.[۱۱] در خط میخی تک تک واژگان بکار رفته در متن با خطوطی مورب از یکدیگر جدا میشدند و همچنین جهت سهولت نگارش هشت علامت اندیشهنگار برای واژگان پرکاربرد در کتیبهها مانند (شاه، سرزمین، کشور، اهورامزدا) ابداع شده بود.
خط فارسی باستان هجائی است، به این معنی که هر حرف آن معرف یک هجا بوده که شامل یک صامت و یک مصوت میشدهاست. برخی از حروف نیز تنها یک آوا را ثبت میکردند.
نوشتههای فارسی باستان
از زبان فارسی باستان نوشتههای نسبتاً زیادی به جای مانده که بیشترین حجم آن را کتیبهها تشکیل میدهند. به جز کتیبهها که همگی متعلق به شاهان و نیاکان ایشان هستند نوشتههایی بر روی لوح و سنگ وزنه و سکه و ظروف نیز به جای ماندهاست.[۱۲] این نوشتهها اگرچه از نظر ارزش تاریخی و زبانشناختی معتبر هستند اما ارزش ادبی آنها بسیار پایین است. با این وجود برخی به وجود ابیات و سرودهایی در ضمن این کتیبهها اشاره داشته و آنها بخصوص آغاز کتیبهها را دارای ارزش ادبی تعبیر کردهاند.
مفصلترین کتیبه هخامنشی همان سنگنوشته بیستون در استان کرمانشاه کنونی است که به دستور داریوش یکم نقر گردیده. این کتیبه سه زبانه که بجز فارسی باستان برگردانهای ایلامی و اکدی را نیز در کنار خود دارد بیشترین ارزش را از نظر زبانشناسی و تاریخی به پژوهشگران عرضه کردهاست. چرا که قدیمیترین کتیبه فارسی باستان دانسته شده و اینکه یکی از قدیمیترین اسناد زبانهای باستانی هندواروپایی است که در زمان کاربرد به الفبایی هجایی ثبت شدهاست. ضمن اینکه اطلاعات بسیار زیادی از اوضاع و احوال سرزمین هخامنشیان و منش و سیاستهای ایشان به دست داده و در نهایت کمک شایانی به کشف و درک زبانهای اکدی و عیلامی نمودهاست. داریوش به جز بیستون کتیبههای دیگری در خوزستان و پارس نیز داشتهاست.[۱۳]
پس از داریوش شاهان دیگر بخصوص خشایارشا، اردشیر یکم و اردشیر دوم و همچنین داریوش دوم کتیبههایی به فارسی باستان دارند. از کوروش کبیر و نیز برخی پیشینیان هخامنشی مانند اریارمنه و ارشامه کتیبههای دیگری نیز وجود دارد که احتمال میرود این کتیبهها همگی پس از ابداع خط در زمان داریوش یکم نوشته شده باشند. همچنین یک کتیبه فارسی باستان هم در نقش رستم کشف شده که به خط آرامی نوشته شدهاست. البته اظهار نظر در مورد این کتیبه منحصربهفرد، که در زمان پس از سقوط هخامنشیان نیز نوشته شده، به دلیل آسیبدیدگی شدید آن همراه با قطعیت نیست.[۱۴]
دستور زبان
در این زبان سه جنس مذکر و مؤنث و خنثی و سه شمار، مفرد و مثنی و جمع هست و کلمه با توجه به نقش نحوی آن صرف میشود.
فارسی باستان دارای هشت حالت دستوری بودهاست.[۱۵] بدین ترتیب: نهادی، مفعولی، وابستگی، ندایی، ازسویی، ابزاری، کنشگیری و مکانی.[۱۶]
آواشناسی
پژوهشگران زبانهای باستانی پس از رمزگشایی کتیبهها نوعی آوانگاری برای آن ترتیب دادند تا محتوای نوشته شده در کتیبهها را با یک الفبای لاتین ثبت کنند. برای اینکار آنها با توجه به آواهای موجود در زبانهای اوستایی و سنسکریت و نیز تغییرات آوایی به ویژه قانون گردش اصوات در طول زمان ارزش آوایی هر یک از واژگان را مشخص نمودند. این آواها از آنچه در آواشناسی زبان اوستایی میبینیم به مراتب سادهتر است. از نظر آواشناسی آواهای فارسی باستان به دو دسته واکه و همخوان تقسیم میشوند.
- واکهها در فارسی باستان:
واکهها در زبان فارسی باستان به دو دسته ساده و مرکب تقسیم میشوند. واکههای مرکب معمولاً ترکیبی از دو مصوت کوتاه هستند که یک واحد آوایی مستقل را تشکیل میدهند. واکههای ساده زبان فارسی باستان همانند فارسی نو است با این تفاوت که آوای "O" یا همان ضمه عربی در فارسی باستان وجود نداشتهاست. واکههای ساده و مرکب به دو دسته کوتاه و بلند نیز بخش میشوند. واکهها یا همان حروف صدادار فارسی باستان از قرار زیر هستند:[۱۷][۱۸]
- واکههای ساده:
کوتاه: a , u , i
بلند: ā , ū , ī
- واکههای مرکب:
کوتاه: au , ai
بلند: āu , āi
- همخوانها در فارسی باستان:
همخوانهای فارسی باستان ۲۱ آوا را تشکیل میدهند باضافه آوای (L) برابر تلفظ حرف لام در زبان فارسی که تنها یکبار در واژه Labanāna به معنی لبنان بکار رفتهاست و بنظر میرسد چنین آوایی در زبان فارسی باستان وجود نداشته.[۱۹] از میان سایر واکهها نیز برخی به زبانهای جانشین یعنی فارسی میانه و فارسی دری نرسیدهاست مانند آوای"ç" یا سین مشدد. سایر آواها احتمالاً با اندکی تغییر بعدها وارد فارسی میانه و فارسی نو گردید.[۲۰] همخوانهای فارسی باستان به شرح زیر هستند:
همخوان | تلفظ | نمونه واژه | به خط فارسی | معنی |
---|---|---|---|---|
b | ب | būmi | بومی | بوم |
r | ر | rāsta | راستَ | راست |
k | ک | kāma | کامَ | کام |
v | واو | daiva | دَیوَ | دیو |
d | د | drāya | درایَ | دریا |
t | ت | dasta | دَستَ | دست |
j | ج | bāji | باجی | باج |
b | ب | basta | بَستَ | بسته |
X | خ | xaudā | خَودا | کلاهخود |
h | ه | hama | هَمَ | هم |
z | ز | vazarka | وَزَرکَ | بزرگ |
c | چ | carma | چـَرمَ | چرم |
g | گ | gauša | گـَوشَ | گوش |
n | ن | niyāka | نیاکَ | نیا، نیاکان |
m | م | martiya | مَرتیَ | مَردم |
p | پ | pitar | پیتـَر | پدر |
f | ف | framānā | فرَمانا | فرمان |
t | ت | tanū | تنو | تن |
L | ل | Labanānā | لَبَنانا | لبنان |
ç | سین مشدد | puça | پوسَّ | پسر |
θ | ث | θuxra | ثوخرَ | سرخ |
š | ش | šiyāti | شیاتی | شادی |
ریشههای تاریخی واژگان و اشتقاق آنها
واژگان فارسی باستان که یک زبان هندواروپایی است با واژگان سایر این زبانها ریشه مشترک دارد. با توجه به تعلق آن به مجموعه زبانهای هندوایرانی طبیعی است که ابتدا با زبان اوستایی و مادی و سپس با زبان سنسکریت همبستگی بیشتری داشته باشد. واژگان فارسی باستان مشتمل بر اسم، صفت، ضمیر، حروف اضافه و افعال بوده که هرکدام در جملههای مختلف، بنابر کاربردی که داشته تغییرات خاصی در شکل خود مییافتهاست. اسامی با توجه در این زبان اسامی به صورت مفرد، مثنی و جمع و دارای سه جنس مذکر، مؤنث و خنثی هستند. در هریک از این حالات صرف متفاوتی برای واژه وجود دارد و این بستگی به حالت واژه در جمله و نیز آوای پایانی آن دارد.[۲۱]
- جنس:
همچنین در زبان فارسی باستان تمایز جنس وجود دارد. به این صورت که تمامی اسامی دارای جنس هستند. جنس در این زبان مشتمل بر مذکر، مؤنث و خنثی میباشد. این مقوله در زبان اوستایی نیز موجود بودهاست. جنس دستوری است و منطقی نیست به این نحو که گاهی اسامی که بر جنس مؤنث دلالت میکنند از نظر جنس مذکرند مانند vanta به معنی زن که مذکر است. تانیث از طریق شکل مذکر پرداخته میشود و برای این آوای پایانی واژگان معمولاً کشیده میشود. همچنین صفت و موصوف باید از نظر جنس تطابق داشته باشند و اگر موصوفی مؤنث باشد لازم است صفتی که برای آن بکار رفته نیز مؤنث شود. سه جنس مذکر و مؤنث و خنثی در اسامی به صورتهای مختلفی صرف میشوند که تمایز جنسشان آشکار میگردد، ضمایر نیز دارای جنس هستند اما دستگاه فعلی و صرف آن یکی است. به این معنی که در صرف افعال بین مؤنث و مذکر و خنثی هیچ تفاوتی وجود ندارد.[۲۲]
- شمار:
شمار در زبان فارسی باستان با زبانهای میانه و نو ایرانی متفاوت است. به این معنی که به جز دو شمار مفرد و جمع یک شمار دیگر یعنی مثنی نیز دارد. حالت مثنی در فارسی باستان بر دو نفر دلالت میکند. شمار مثنی شناسههای متفاوتی از جمع دارد و صرف فعل برای صیغههای مثنی متفاوت از جمع بودهاست. صفت و موصوف از نظر شمار جمع و مفرد و مثنی با یکدیگر همخوانی داشتهاند. این حالت پس از فارسی باستان به دوره میانه نرسیدهاست. این سه حالت شمار در زبان اوستایی نیز وجود داشتهاست.[۲۳]
- ستاک:
هر واژه یک شکل ساده به نام ستاک دارد. ستاک در حقیقت شکل ساده و بدون صرف و شناسه یک واژهاست که معمولاً به تنهایی بکار نمیرود. این ستاکها به آواهای متفاوتی ختم میشدهاند. برای نمونه، ستاک نام کوروش kūrū و ستاک نام داریوش dārayavau بوده که صورت فاعلی آنها که با š پایانی همراه است صرف نام آنها در حالت فاعلی بودهاست. اگر نام کوروش در جمله در جایگاه مفعول بکار میرفته آنگاه به صورت kūrūm پدیدار میشده. این تغییرات اسامی با توجه به جایگاه اسم در هریک از حالات هشتگانه صرفی در فارسی باستان وجود داشتهاست. نحوه تغییر کردن پایان واژهها در فارسی باستان-یا به اصطلاح دیگر صرف آنها- بستگی به ستاک یا شکل خام واژه داشته که به چه آوایی ختم میشدهاست. هر یک از واژهها یک ستاک اصلی داشتهاند. در صفتها که ممکن بوده مذکر، مؤنث یا خنثی باشند برای هر یک از این جنسها یک ستاک جداگانه وجود داشتهاست.[۲۴]
* حالتهای دستوری: کاربرد اسم، صفت و نیز ضمیر در جمله همیشه در یکی از حالتهای دستوری هشتگانه: فاعلی، مفعولی، مفعولی له (برایی)، اضافی، مفعولی فیه (دری)، ندایی، مفعولی معه (بایی)، مفعولی عنه (ازی) است. در هریک از این حالات که قرار بگیرد با توجه به جنس، شمار و آوایی پایانی واژه، صرف میشده.
-a | -am | -ā | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
مفرد | مثنی | جمع | مفرد | مثنی | جمع | مفرد | مثنی | جمع | |
فاعلی | -a | -ā | -ā, -āha | -am | -ā | -ā | -ā | -ā | -ā |
ندایی | -ā | -ā | |||||||
مفعولی | -am | -ām | |||||||
مفعولی معه/ مفعولی عنه | -ā | -aibiyā | -aibiš | -ā | -aibiyā | -aibiš | -āyā | -ābiyā | -ābiš |
مفعولی له | -ahyā, -ahya | -ahyā, -ahya | |||||||
اضافی | -āyā | -ānām | -āyā | -ānām | -āyā | -ānām | |||
مفعولی فیه | -aiy | -aišuvā | -aiy | -aišuvā | -āšuvā |
-iš | -iy | -uš | -uv | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
مفرد | مثنی | جمع | مفرد | مثنی | جمع | مفرد | مثنی | جمع | مفرد | مثنی | جمع | |
فاعلی | -iš | -īy | -iya | -iy | -in | -īn | -uš | -ūv | -uva | -uv | -un | -ūn |
Vocative | -i | -u | ||||||||||
مفعولی | -im | -iš | -um | -ūn | ||||||||
مفعولی معه/ مفعولی عنه | -auš | -ībiyā | -ībiš | -auš | -ībiyā | -ībiš | -auv | -ūbiyā | -ūbiš | -auv | -ūbiyā | -ūbiš |
مفعولی له | -aiš | -aiš | -auš | -auš | ||||||||
اضافی | -īyā | -īnām | -īyā | -īnām | -ūvā | -ūnām | -ūvā | -ūnām | ||||
مفعولی فیه | -auv | -išuvā | -auv | -išuvā | -āvā | -ušuvā | -āvā | -ušuvā |
افعال در زبان فارسی باستان
فعل در زبان فارسی باستان ممکن است با پیشوند همراه باشد. بجز پیشوند احتمالی فعل تشکیل میشود از ریشه باستانی فعل بهمراه افزونهٔ ماده ساز و شناسه. افعال التزامی معمولاً یک نشانه التزامی نیز پیش از شناسه و پس از ماده دارند.
ریشه فعلی: افعال در فارسی باستان و نیز اوستایی دارای ریشه مشترکی میباشند. این ریشه به سه صورت قوی، افزوده و ضعیف ظاهر میشود. این ریشههای یک و گاهی دو هجایی هرکدام دلالت بر فعل خاصی دارند. در واقع ریشه جزء مشترک تمامی واژگانیست که روی هم یک خانواده واژگانی را تشکیل میدهند.[۲۵] مثلاً saok ریشه همه افعالی است که مفهوم سوختن از آنها استنباط میشود. این واژه میتواند به صورت افزوده که همان saok است یا صورت ضعیف (فاقد a) یعنی suč یا suk بیاید. برای برخی از وجوه و بابها از ریشه ضعیف و برای برخی از ریشه قوی فعل استفاده میشود. همچنین پیشوندهای مرسوم در زبان فارسی باستان میتوانند معنای فعل را دگرگون کنند.
ماده فعل: هر فعل در زبان فارسی باستان از یک ماده تشکیل شده که عبارت است از ریشه فعل افزون بر هجای ماده ساز. مادههای مضارع و التزامی شناسه ویژه دارند.
شناسه فعلی: شناسههای فعلی شامل شناسههای سه شخص در سه حالت مفرد مثنی و جمع در حالتهای متفاوتی برای ماضی مضارع و نیز گذرا و ناگذر هستند و از این رو شمار شناسههای فعلی که در انتهای افعال فارسی باستان میآیند زیاد است. بین شناسههای مؤنث و مذکر تفاوتی نیست.- نمونه:
فعل ماضی barantiy به معنی «میبرند» در فارسی باستان از ریشه فعلی bar تشکیل شده که بهمراه ماده ساز a مجموعاً میشود bara که ماده فعلی مضارع گذرا است. در پایان هم شناسه فعلی ntiy برای سوم شخص جمع نیز به آن اضافه میشود. (bar-a-ntiy) در نتیجه فعل ساخته میشود.
واژهنامه
نیا ایرانی | فارسی باستانی | فارسی میانه | فارسی نوین | معنی |
---|---|---|---|---|
* | Ahuramazda | Ohrmazd | Ormazd ارمزد | اهورا مزدا |
*açva | aspa | asp | asb اسب | اسب |
*kāma | kāma | kām | kām کام | دهان |
*daiva | daiva | div | div دیو | نفوذ ناپذیر |
drayah | drayā | daryā دریا | دریا | |
dasta | dast | dast دست | دست | |
*bhāgī | bāji | bāj | bāj باج/باژ | باج |
*bhrātr- | brātar | brādar | barādar برادر | برادر |
bhūmī | būmi | būm | būm بوم | سرزمین |
*martya | martya | mard | mard مرد | مرد |
*māsa | māha | māh | māh ماه | ماه |
*vāsara | vāhara | Bahār | bahār بهار | بهار |
stūpā | stūnā | stūn | sotūn ستون | ستون |
šiyāta | šād | šād شاد | شاد | |
*arta | arta | ard | ord اُرد | ارد |
*draugh- | drauga | drōgh | dorōgh دروغ | دروغ |
آثار به این زبان
آثار بهجا مانده از زبان فارسی باسنان به خط میخی هخامنشی است که از قرن ششم تا قرن چهارم پیش از میلاد نگارش یافتهاند. البته یک نمونه کتیبه هم در نقش رستم یافت شدهاست که به نظر میآید به زبان فارسی باستان است ولیکن به خط آرامی نوشته شدهاست و احتمال میرود که بعد از دورهٔ هخامنشی تحریر شده باشد. تنها چند واژه از آن تاکنون خوانده شدهاست.[۲۶] کتیبههای فارسی باستان عمدتاً توسط شاهان هخامنشی پرداخته شده که ضمن آن بجز دریافت رویدادهای تاریخی میتوان به باورها و عقاید ایرانیان زمان هخامنشیان تا اندازهای پی برد.
قدیمیترین کتیبه فارسی باستان را متعلق به داریوش یکم میدانند. با این وجود برخی نیز اصالت کتیبههای منسوب به شاهان و بزرگان پیش از داریوش، مانند کوروش بزرگ، آرشام و آریارمنه را پذیرفتهاند.[۲۷] نوشتههای بدست رسیده از این زبان در مناطق مختلف جهان مانند ایران (استانهای خوزستان، بوشهر، کرمانشاه، فارس)، عراق، ترکیه، ارمنستان، مصر، رومانی و روسیه کشف شدهاند. عمده آنها به صورت کتیبه، سنگنوشته و لوح بودهاند.
پانویس
↑ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "پارسی باستان". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.CS1 maint: display-editors (link) .mw-parser-output cite.citationfont-style:inherit.mw-parser-output qquotes:"""""""'""'".mw-parser-output code.cs1-codecolor:inherit;background:inherit;border:inherit;padding:inherit.mw-parser-output .cs1-lock-free abackground:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Lock-green.svg/9px-Lock-green.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center.mw-parser-output .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output .cs1-lock-registration abackground:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Lock-gray-alt-2.svg/9px-Lock-gray-alt-2.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center.mw-parser-output .cs1-lock-subscription abackground:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Lock-red-alt-2.svg/9px-Lock-red-alt-2.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center.mw-parser-output .cs1-subscription,.mw-parser-output .cs1-registrationcolor:#555.mw-parser-output .cs1-subscription span,.mw-parser-output .cs1-registration spanborder-bottom:1px dotted;cursor:help.mw-parser-output .cs1-hidden-errordisplay:none;font-size:100%.mw-parser-output .cs1-visible-errorfont-size:100%.mw-parser-output .cs1-subscription,.mw-parser-output .cs1-registration,.mw-parser-output .cs1-formatfont-size:95%.mw-parser-output .cs1-kern-left,.mw-parser-output .cs1-kern-wl-leftpadding-left:0.2em.mw-parser-output .cs1-kern-right,.mw-parser-output .cs1-kern-wl-rightpadding-right:0.2em
↑ اصول و ضوابط واژه گزینی٫ بند 2.5.6 http://www.persianacademy.ir/UserFiles/File/OSOUL/310488.pdf
↑ مولایی، چنگیز: صفحه 22
↑ Iranian Languages Britannica
↑ «PERSIA & CREATION OF JUDAISM». The Circle of Ancient Iranian Studies. بازبینیشده در ۵ نوامبر ۲۰۱۱.
↑ راهنمای زبانهای ایرانی باستان، صفحهٔ ۱۱۰
↑ «IRAN vi. IRANIAN LANGUAGES AND SCRIPTS». Encyclopædia Iranica. بازبینیشده در ۵ نوامبر ۲۰۱۱.
↑ محسن ابوالقاسمی، تاریخ زبان فارسی. صفحهٔ ۱۳۲
↑ Lazard, Gilbert 1975, “The Rise of the New Persian Language” in Frye, R. N. , The Cambridge History of Iran, Vol. 4, pp. 595-632, Cambridge: Cambridge University Press
↑ چنگیز مولایی:صفحات۶تا۹
↑ ۱۱٫۰۱۱٫۱ محسن ابولقاسمی- تاریخ زبان فارسی-ص 30
↑ Kent:p107
↑ «دربارهٔ سنگنوشته داریوش بزرگ در بیستون». وبگاه پژوهشهای ایرانی، سه شنبه ۲۰ تیر ۱۳۸۵. بازبینیشده در ۴ ژوئیهٔ ۲۰۱۲.
↑ Hening:p24
↑ باقری، مهری، تاریخ زبان فارسی، تهران: نشر قطره، ۱۳۷۳ خورشیدی. ص ۱۶۰.
↑ همان.
↑ کریستین بارتلمه: صفحات۷۲–۷۸
↑ محسن ابولقاسمی- تاریخ زبان فارسی-ص20
↑ کریستین بارتلمه: ص۶۰
↑ محسن ابوالقاسمی، تاریخ زبان فارسی: ص۱۵۲
↑ رودیگر اشمیت: صفحه۱۳۱–۱۳۳
↑ ابوالقاسمی: راهنمای زبانهای ایرانی، صفحات ۵–۳۶
↑ ویلیام جکسون: صفحهٔ ۱۷۴
↑ چنگیز مولایی:صفحهٔ ۳۹
↑ چنگیز مولایی: صفحهٔ ۶۶
↑ تفضلی ۲۴
↑ چنگیز مولایی:صفحهٔ ۲
منابع
تفضلی، احمد. تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام. به کوشش ژاله آموزگار. چاپ سوم. تهران: سخن، ۱۳۷۸.
ابوالقاسمی، محسن. راهنمای زبانهای باستانی ایران (جلد دوم: دستور و واژهنامه). تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، ۱۳۷۶. شابک ۹۶۴-۴۵۹-۲۲۷-۱.
مولایی، چنگیز. راهنمای زبان فارسی باستان. چاپ دوم. تهران: مهرنامگ، ۱۳۸۷. شابک ۹۶۴-۹۵۶۴۰-۵-۵.
اشمیت، رودیگر. راهنمای زبانهای ایرانی. جلد اول. ترجمهٔ رضائی باغ بیدی، حسن. چاپ سوم. تهران: ققنوس، ۱۳۸۷. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۳۱۱-۴۰۳-۹.
بارتلمه، کریستین. تاریخچه واجهای ایرانی. ترجمهٔ دکتر واهه دومانیان. چاپ اول. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۸۴. شابک ۹۶۴-۴۲۶-۲۳۱-X.
ابوالقاسمی، محسن. تاریخ زبان فارسی. چاپ سوم. تهران: سمت، ۱۳۸۰. شابک ۹۶۴-۴۵۹-۵۴۵-۹.
جکسون، ویلیام. دستور زبان اوستایی. ترجمهٔ رقیه بهزادی. چاپ اول. تهران: فرزین، ۱۳۷۶. شابک ۹۶۴-۹۰۰۰۶-۹-۰.
ابوالقاسمی، محسن. شعر در ایران پیش از اسلام. چاپ دوم. تهران: طهوری، ۱۳۸۳. شابک ۹۶۴-۶۴۱۴-۴۴-۳.
منصوری، یدالله. بررسی ریشه شناختی فعلهای زبان پهلوی. چاپ اول. تهران: سفرهنگستان زبان و ادب فارسی، ۱۳۸۴. شابک ۹۶۴-۷۵۳۱-۴۱-۹.
پیوند به بیرون
- خط در تاریخ باستان
الگو:کد زبانهای معرفیشده در ایزو ۶۳۹–۳ که حرف اول عنوان بینالمللی آنها حرف O است
الگو:کد زبانهای معرفیشده در ایزو ۶۳۹–۳ که حرف اول عنوان بینالمللی آنها حرف P است
ردهها:
- زبان پارسی باستان
- زبان فارسی
- زبانهای ایرانی باستان جنوب غربی
- زبانهای تاریخ آناتولی
- زبانهای مرده
- زبانها
(window.RLQ=window.RLQ||[]).push(function()mw.config.set("wgPageParseReport":"limitreport":"cputime":"1.108","walltime":"1.311","ppvisitednodes":"value":21738,"limit":1000000,"ppgeneratednodes":"value":0,"limit":1500000,"postexpandincludesize":"value":1106676,"limit":2097152,"templateargumentsize":"value":175205,"limit":2097152,"expansiondepth":"value":21,"limit":40,"expensivefunctioncount":"value":1,"limit":500,"unstrip-depth":"value":1,"limit":20,"unstrip-size":"value":13643,"limit":5000000,"entityaccesscount":"value":0,"limit":400,"timingprofile":["100.00% 890.108 1 -total"," 66.40% 591.054 43 الگو:Navbox"," 37.00% 329.366 13 الگو:یادکرد/هسته"," 24.25% 215.876 4 الگو:Navbox_with_collapsible_sections"," 23.60% 210.033 1 الگو:Infobox_language"," 22.18% 197.466 9 الگو:یادکرد"," 20.97% 186.637 1 الگو:Infobox"," 17.49% 155.670 1 الگو:پانویس"," 14.74% 131.246 3 الگو:یادکرد_وب"," 12.54% 111.584 10 الگو:Navbox_subgroups"],"scribunto":"limitreport-timeusage":"value":"0.275","limit":"10.000","limitreport-memusage":"value":5008407,"limit":52428800,"cachereport":"origin":"mw1331","timestamp":"20190314205849","ttl":2592000,"transientcontent":false););"@context":"https://schema.org","@type":"Article","name":"u0632u0628u0627u0646 u0641u0627u0631u0633u06cc u0628u0627u0633u062au0627u0646","url":"https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86","sameAs":"http://www.wikidata.org/entity/Q35225","mainEntity":"http://www.wikidata.org/entity/Q35225","author":"@type":"Organization","name":"Contributors to Wikimedia projects","publisher":"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":"@type":"ImageObject","url":"https://www.wikimedia.org/static/images/wmf-hor-googpub.png","datePublished":"2007-08-03T08:30:08Z","dateModified":"2019-03-03T20:12:09Z","image":"https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4a/Sasanian_province_of_Pars.png"(window.RLQ=window.RLQ||[]).push(function()mw.config.set("wgBackendResponseTime":141,"wgHostname":"mw1271"););