زبان عیلامی محتویات تاریخ نوشتار دستور زبان آواشناسی ساختواژ صرف طبقه‌بندی جستارهای وابسته منابع پیوند به بیرون منوی ناوبریElamElam_SusianaMiddle EastErnst Kausen, Elamisch (به زبان آلمانی)وو
زبان‌های آفروآسیاییزبان‌های آسترونزیاییKhoeKx'aزبان‌های نیجر-کنگوییزبان‌های نیلی‌صحراییTuuزبان‌های ماندهSonghayUbangianKaduBangimeHadzaJalaaSandaweKwadiLaalArabBANZSLFrenchLasimaTanzanianOthersAmto–MusanArafundiزبان‌های آسترونزیاییBainingBorder (Tami)Bulaka RiverCentral SolomonsDoso–TurumsaEast Bird's Head – SentaniEast Geelvink BayEastern Trans-FlyFasGoilalanKiwaianKwomtariLakes PlainLeft MayLower MamberamoMairasiMai BratMonumboNamla–TofanmaNimboranNorth BougainvillePahoturiPauwasiPiawiRamu–Lower SepikSenagiSepikSkouSouth BougainvilleTeberanTor–KwerbaTorricelliزبان‌های ماورای گینه نوWest PapuanYamYawaYuatTrans-Fly–Bulaka RiverYele – West New BritainAbinomnBusaKaureKolKuotPoromePyuTaiapYalëAbunAmberbakenDemHattamIsirawaLepkiKaporiKosareMassepMurkimPawaiaSulkaWaiaHawai'i Sign LanguageOthersChibchanJicaqueanLencanزبان مایاییMisumalpanMixe–Zoqueزبان‌های اوتو مانگویینTequistlatecanTotonacanیوتو آزتکXincanTotozoqueanCuitlatecHuaveSeriTarascan/PurépechaPlains Sign TalkMayanOthersاَکِدآشوراورارتوبابلسومرعیلامکَلدهمادمیتانیهیتیبیابان شامتوروسجزیرهخلیج فارسدجلهزاگرسفراتمرداب‌هاآشولیموستریتریالتیاییفرهنگ زرزیفرهنگ ناتوفینمریکیاییدوره خیامینوسنگی پیش از سفال آنوسنگی پیش از سفال بحَسونهسامراءفرهنگ حلفدوره عبیداوروکجمدت نصرتمدن کیشدوره دودمانی اولیهاکدسلسله سوم اوربابل کهنکاسیانآشوری نوبابل نوآشوریه هخامنشیسلوکیاناشکانیانرومی‌هادل ایران‌شهرحمله اعرابآرامیاِبْلایی اکدیاورارتوییپارتیسومریعَموریعیلامیفارسی باستانفارسی میانهگوتیلووینیا-ارمنیهوریهیتیتَل‌هاغارت‌هاتخریب آثار
زبان عیلامیبنیان‌گذاری‌ها در هزاره سوم (پیش از میلاد) در آسیازبان‌های فاعل-مفعول-فعلزبان‌های منفردزبان‌های منفرد آسیاسامانه‌های نوشتاری عصر برنززبان‌های طبقه‌بندی‌نشده
ایرانهخامنشیاسکندر مقدونیدستور زبانزبان‌های پیوندیساتراپیهایداریوش یکماردشیر یکمتخت جمشیدجغرافیامنطقه لردبیرهکاشانکرمانسومریشاننظام شمارشیدستگاه ده‌دهیدستگاه شصتی‌شصتیپوزور- اینشوشیناکتصویرنگاروالتر هینتسپییرو مریجیاکدیخط میخی اکدیواکههمخوانالفبای لاتینزبان‌های التصاقیپسوندهایتکواژیمیانوندهاییضمیریفعلاسمهافعلهاانتزاعیوجه وصفیمصدرستاکایلامیانآریاییتکخانوادهزبان‌های دراویدیگوتیانهوری‌هاکاسیانالگو:کد زبان‌های معرفی‌شده در ایزو ۶۳۹-۳ که حرف اول عنوان بین‌المللی آنها حرف E است
زبان عیلامی
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
ایلامی زبان منقرض شده ایلامیان باستان است. این زبان در ایران دوره هخامنشی جایگاه ممتازی داشت. آخرین اثر مکتوب زبان ایلامی به سال‌های حکومت اسکندر مقدونی بر ایران برمیگردد. زبان ایلامی در سال ۱۸۹۰ رمزگشایی شد. در این سال وایس‌باخ (F.H. Weissbach) نخستین دستور زبان آن را ارائه داد.زبان ایلامی از زبان‌های پیوندی بوده‌است.[۱]
زبان عیلامی در جنوب و جنوب غرب ایران در استان های ایلام، لرستان، همدان، اصفهان، اراک، چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویر احمد، خوزستان و بوشهر و فارس فعلی از هزاره سوم( شاید قبل تر) تا نیمه دوم هزاره اول قبل از میلاد( جدیدترین قرن چهارم پ م)رایج بوده‌است. طبق گزارش‌های اسطخری در قرن دهم میلادی ، خوزستان به زبان‌های لری و خوزی حرف می زدند که خوزی احتمالا یک گویش از عیلامی بوده‌است.[۲]
محتویات
۱ تاریخ
۲ نوشتار
۳ دستور زبان
۴ آواشناسی
۵ ساختواژ
۶ صرف
۷ طبقه‌بندی
۸ جستارهای وابسته
۹ منابع
۱۰ پیوند به بیرون
تاریخ
تاریخ زبان ایلامی به چهار دوره بخش می‌شود:
ایلامی باستان (۱۵۰۰ – ۲۶۰۰ پ.م.)
ایلامی میانه (۱۰۰۰ – ۱۵۰۰ پ.م.)
نو-ایلامی (۵۵۰ – ۱۰۰۰ پ.م.)
ایلامی هخامنشی (۳۳۰ – ۵۵۰ پ.م.): در دوره هخامنشی، ایلام یکی از ساتراپیهای مهم امپراتوری بود و زبان ایلامی به عنوان زبان دیوانی کاربرد داشت. از زمان داریوش یکم تا اردشیر یکم اسناد اداری تخت جمشید به ایلامی و روی الواح گلی نوشته می شد. این الواح که شمار آنها نزدیک به ۳۰۰۰۰ است، اطلاعات دقیقی از جغرافیا و مردم منطقه لر به دست ما می‌دهد. [۳]
نمونه: متن لوح PF 798 از اسناد تخت جمشید با برگردان آن از هایدماری کخ:
۱۳ بان (برابر ۱۳۰ لیتر) جو حواله امورته، به صورت جیره (به مرور) دریافت کرده‌است. امورته، سال ۲۱، ماه شیبار (نهمین ماه ایلامی) | 13 ŠE. BAR.Lg kur- min hh . am- ma -ur- da- na hh. ba- ri-ki -la gal ma du - iš - da h.i - še ma be - ul 21 – um - me - man - na d. ITU lg ši – ba – ir - ri – na |
نوشتار
لوح به خط ایلامی
زبان ایلامی در طول تاریخ خود از سه نوع دبیره بهره برده است؛ از این قرار:
نیا-ایلامی: این خط از۳۱۰۰ تا ۲۹۰۰ رایج بود. نیاایلامی کهنترین خط شناخته شده ایران است و نمونه‌هایی از آن در اطراف کاشان و جنوب کرمان نیز دیده شده‌است. ایلامیان این خط را از همسایگان سومریشان الهام گرفتند و از آن برای کارهای بازرگانی (ثبت معاملات، نگهداری حساب چارپایان و ...) بهره می‌بردند. [۴]نظام شمارشی نیاایلامی بسیار پیچیده بود و بسته به مورد تفاوت می‌کرد. مثلاً برای شمارش آدمیان و جانوران از سیستم دستگاه ده‌دهی و برای اشیاء از دستگاه شصتی‌شصتی استفاده می‌شد.[۵]
ایلامی خطی: دبیره‌ای است که پوزور- اینشوشیناک شاه ایلام در اواخر هزاره سوم پیش از میلاد به کار برد و پس از او متروک گردید. ایلامی خطی دبیره‌ای است هجایی با چند نشانه تصویرنگار. تاکنون ۲۵ نبشته ایلامی خطی یافت شده که بیشتر آنها کتیبه‌های یادمانی است. با وجود تلاش کسانی چون والتر هینتس (Walther Hinz) و پییرو مریجی (Piero Meriggi) این دبیره هنوز کاملاً خوانده نشده و ترجمه‌ها و فهرست نشانه‌های پیشنهادی هینتس [۶]
قبولی عام ندارد.
یک متن ایلامی خطی (معروف به کتیبه A) و برگردان کلمه به کلمه آن هر دو به روایت هینتس [۷]:
|
|
(نام کوتیک-اینشوشیناک در قرائت جدید پوزور-اینشوشیناک خوانده می‌شود.)
ایلامی میخی: خطی است که از ۲۵۰۰ تا ۳۳۱ پ.م. به کار رفت و دگرگون شده دبیره میخی اکدی است. خطی است با ۱۳۰ نشانه، بسیار کم شمارتر از بیشتر دبیره‌های میخی همروزگار خود.
دستور زبان
آواشناسی
ایلامی‌ها از نوع ساده شده خط میخی اکدی برای نوشتن استفاده می‌کردند که به دلیل هجایی بودن نمی توانست ظرافت‌های آوایی زبانشان را بازتاب دهد.[۸] ایلامی ۴ واکه داشت: (a, i, u, e) و تعدادی همخوان. معادل بازسازی شده همخوانها در الفبای لاتین از این قرارند:
| p/b | t/d | k/g | ||
| s | š | | ||
| w/v/f | h | |||
| m | n | | ||
| l | r | |
کاتبان ایلامی تفاوت زیادی میان همخوانهای d/t ، b/p ، g/k قائل نبودند و اغلب آنها را به جای هم به کار می بردند.
ساختواژ
زبان ایلامی جزء زبان‌های التصاقی بود یعنی با افزودن پسوندهای تکواژی و نیز، میانوندهایی خاص و پسوندهای ضمیری به ریشه فعل در سه صورت اصلی آن، مقصود خود را بیان می‌کرد. اسمها و فعلها به دو جنس زنده و غیرزنده تقسیم می شدند و هر جنس با پسوندهای ویژه خود مشخص می شد. (k, -t, -r, -p-) برای زنده‌ها (آدمیان و خدایان) و (me, -n, -m, -š-) و برای اشیاء، مفاهیم انتزاعی و مکانها.
نمونه: صرف اسم -sunki (شاه)
| حالت | پسوند | مثال | معنی |
|---|---|---|---|
| اول شخص | k- | sunki-k | من، شاه |
| دوم شخص | t- | sunki-t | تو، شاه |
| سوم شخص مفرد | r- | sunki-r | او، شاه |
| سوم شخص جمع | p- | sunki-p | آنها، شاهان |
صرف
زبان ایلامی سه نوع صرف (Conjugation) وجود دارد که با شماره (III, II, I) مشخص می‌شود. نوع I ویژه افعال و نوع II و III ویژه وجه وصفی (Participle) است.
صرف نوع اول (Conjugation I) صرف مصدر یا ستاک است با کمک پسوندهای شش گانه (h, -t, -š,-hu ,-ht ,-hš-)
نمونه: صرف مصدر kulla (خواهش کردن)
| شخص | مفرد | جمع |
|---|---|---|
| ۱ | kulla-h | kulla-hu |
| ۲ | kulla-t | kulla-h-t |
| ۳ | kulla-š | kulla-h-š |
صرف نوع دوم (Conjugation II) صرف وجه وصفی کامل (Perfective Participle) است و به وسیله پسوندهای جنس جاندار (k, -t, -r, -p-) انجام می گرفت. وجه وصفی کامل از اتصال پسوند (k-) به ریشه ساخته می‌شود.
نمونه: صرف واژه hutta-k (ریشه hutta به معنی انجام دادن + پسوند k- )
| شخص | مفرد | جمع |
|---|---|---|
| ۱ | hutta-k-k | - |
| ۲ | hutta-k-t | - |
| ۳ | hutta-k-r | hutta-k-p |
صرف نوع سوم (Conjugation III) صرف وجه وصفی غیرکامل (Imperfective Participle) است. وجه وصفی غیر کامل از اتصال پسوند n- به ریشه ساخته می شد و صرف آن مانند نوع دوم است.
نمونه: صرف واژه hutta-n (ریشه hutta + پسوند n- )
| شخص | مفرد | جمع |
|---|---|---|
| ۱ | hutta-n-k | - |
| ۲ | hutta-n-t | - |
| ۳ | hutta-n-r | hutta-n-p |
طبقه‌بندی
ایلامیان آریایی نبودند زبان ایلامی، زبانی تکخانواده است. برخی احتمال خویشاوندی آن را با زبان‌های دراویدی مطرح کرده‌اند [۹][۱۰] همچنین می‌توان همانندی‌های بسیار اندک و غیرقابل اتکا (تا کنون) میان این زبان و زبان‌های گوتیان، هالدیایی‌ها، هوری‌ها و کاسیان هندواروپایی یافت[۱۱]
نقشه‌ای از سرزمین ایلام باستان (نارنجی) و نواحی همسایه آن
جستارهای وابسته
- زبان خوزی
- خط ایلامی
- ایلامیان
- شاهان ایلام
- تاریخ سیاسی ایلام
- پادشاهی اَوان
- شیلهه
- اپرتی
- دودمان نمایندگان بزرگ در ایلام
منابع
- Elam
- Elam_Susiana
- Middle East
- Herbert Harry Paper: The phonology and morphology of royal Achaemenid Elamite. University of Michigan, 1955
- گذری بر تاریخ ایلام، هینس، ترجمه محمدحسین خانی، تهران: ۱۳۷۳
- ایران در سپیده‌دم تاریخ، جرج کامرون، ترجمه حسن انوشه، تهران:۱۳۷۲
- مرتضی راوندی: تاریخ اجتماعی ایران. ( جلد ۱ ) - ۱۳۳-۱۴۲
دیاکونوف - تاریخ ماد ترجمه کریم کشاورز
↑ Stolper, Matthew W. 2008. Elamite. In The Ancient Languages of Mesopotamia, Egypt, and Aksum. P.60: "Elamite is an agglutinative language."
↑ Margaret Khachikdian, The Elamite Language. p1
↑ هایدماری کخ، از زبان داریوش، ۱۳۷۷، ترجمه پرویز رجبی، ص ۳۱، نشر کارنگ
↑ والتر هینتس، دنیای گمشده ایلام، ۱۳۷۶، ترجمه فیروز فیروزنیا، ص ۳۳، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی
↑ Peter Damerow, Robert K. Englund: The Proto-Elamite Texts from Tepe Yahya. Cambridge Mas 1989. ISBN 0-87365-542-7
↑ W. Hinz, “Zur Entzifferung der elamischen Strichinschrift,” Iranica Antiqua 2, 1962, pp. 1-21. Idem, Altiranische Funde und Forschungen, Berlin, 1969.
↑ والتر هینتس، دنیای گمشده ایلام، ۱۳۷۶، ترجمه فیروز فیروزنیا، ص ۴۲، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی
↑ والتر هینتس، دنیای گمشده ایلام، ۱۳۷۶، ترجمه فیروز فیروزنیا، ص ۴۶، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی
↑ • David W. McAlpin: Proto-Elamo-Dravidian. The Evidence and its Implications. The American Philosophical Society, Philadelphia 1981. ISBN 0-87169-713-0
↑ http://starling.rinet.ru/Texts/elam.pdf
↑ محسنی، محمد رضا ۱۳۸۹: "پان ترکیسم، ایران و آذربایجان"، ص ۱۸۰
پیوند به بیرون
- Ernst Kausen, Elamisch (به زبان آلمانی)
- باستان‌شناسی اندیشه
الگو:کد زبان‌های معرفی‌شده در ایزو ۶۳۹-۳ که حرف اول عنوان بین‌المللی آنها حرف E است
میانرودان باستان | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| جغرافیا |
|  | ||||
| تاریخ |
| |||||
| زبانها |
| |||||
| فرهنگ و جامعه |
| |||||
| باستان‌شناسی |
| |||||
ردهها:
- زبان عیلامی
- بنیانگذاریها در هزاره سوم (پیش از میلاد) در آسیا
- زبان‌های فاعل-مفعول-فعل
- زبان‌های منفرد
- زبان‌های منفرد آسیا
- سامانههای نوشتاری عصر برنز
- زبان‌های طبقه‌بندی‌نشده
(window.RLQ=window.RLQ||[]).push(function()mw.config.set("wgPageParseReport":"limitreport":"cputime":"0.264","walltime":"0.316","ppvisitednodes":"value":3602,"limit":1000000,"ppgeneratednodes":"value":0,"limit":1500000,"postexpandincludesize":"value":118224,"limit":2097152,"templateargumentsize":"value":4108,"limit":2097152,"expansiondepth":"value":9,"limit":40,"expensivefunctioncount":"value":0,"limit":500,"unstrip-depth":"value":0,"limit":20,"unstrip-size":"value":4254,"limit":5000000,"entityaccesscount":"value":0,"limit":400,"timingprofile":["100.00% 138.506 1 -total"," 96.18% 133.215 11 الگو:Navbox"," 66.78% 92.498 1 الگو:خانواده‌های_زبانی"," 32.55% 45.083 7 الگو:Navbox_subgroup"," 16.32% 22.610 1 الگو:پانویس"," 10.56% 14.630 1 الگو:تمدنهای_باستانی_آسیای_غربی"," 5.75% 7.957 4 الگو:سخ"," 4.26% 5.903 2 الگو:ISBN"," 3.70% 5.118 2 الگو:چپ‌چین"," 1.88% 2.606 1 الگو:Column-count"],"scribunto":"limitreport-timeusage":"value":"0.034","limit":"10.000","limitreport-memusage":"value":1543397,"limit":52428800,"cachereport":"origin":"mw1263","timestamp":"20190318113231","ttl":2592000,"transientcontent":false););"@context":"https://schema.org","@type":"Article","name":"u0632u0628u0627u0646 u0639u06ccu0644u0627u0645u06cc","url":"https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%B9%DB%8C%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C","sameAs":"http://www.wikidata.org/entity/Q35470","mainEntity":"http://www.wikidata.org/entity/Q35470","author":"@type":"Organization","name":"Contributors to Wikimedia projects","publisher":"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":"@type":"ImageObject","url":"https://www.wikimedia.org/static/images/wmf-hor-googpub.png","datePublished":"2008-02-11T17:41:36Z","dateModified":"2019-01-18T19:34:45Z"(window.RLQ=window.RLQ||[]).push(function()mw.config.set("wgBackendResponseTime":120,"wgHostname":"mw1250"););
