گوگرد محتویات پیشینه ویژگی‌ها شیمی عنصر نقش بیولوژیکی کانی‌ها منابع معدنی کاربردها بهره‌برداری و تولید اقسام گوگردهای صنعتی گوگرد در ادبیات فارسی و تاریخ علمی ایران پانویس منابع پیوند به بیرون منوی ناوبری«جدول تناوبی»نسخهٔ اصلی«پایگاه اطلاع‌رسانی شیمی - جدول تناوبی - گوگرد»نسخهٔ اصلی«پایگاه ملی داده‌های علوم زمین: اطلاعات مواد معدنی»نسخهٔ اصلی«گوگرد»«آشنایی با برخی از خواص عناصر»نسخهٔ اصلی«سایت خبری شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور»نسخهٔ اصلی10.1007/b1211010.1007/3-540-11345-2_1010.1021/ja00382a05010.1021/cr60230a00410.1021/cr60301a003"Allergies: Sulfite Sensitivity""Can't hold the sulphites"«Iron Pyrites Negative Resistance Oscillator»نسخهٔ اصلی«Cysteine definition - ساختار سیستئین»نسخهٔ اصلی«Cysteine Biosynthesis - بیوسنتز (مراحل تولید) سیستئین»نسخهٔ اصلی«Methionine Pathways - از دپارتمان شیمی دانشگاه واترالو»نسخهٔ اصلی«ساختار نوع L متیونین»نسخهٔ اصلی«مفاهیم شیمی آلی - هوموسیستئین»نسخهٔ اصلی«Taurine Biosynthesis - بیوسنتز (مراحل تولید) تائورین»نسخهٔ اصلی«Biological Magnetic Resonance Data Bank - ساختار تائورین»نسخهٔ اصلی«انجمن درمان‌گران ایران»نسخهٔ اصلی«آیا زبانتان را مسواک زده‌اید؟ - از سایت رسمی شرکت خوش‌بو»نسخهٔ اصلی"Oxidation of reduced inorganic sulphur compounds by acidophilic thiobacilli"10.1111/j.1574-6968.1990.tb04103.x«کانی‌های گوگرد»نسخهٔ اصلی«گوگرد یا سولفور»نسخهٔ اصلی«پیریت یا سولفید آهن»نسخهٔ اصلی«ساختار پیریت»نسخهٔ اصلی«ساختار اسفالریت و کالکوپریت»نسخهٔ اصلی«تصویر باریوم سولفات دو بار منفی»نسخهٔ اصلی«آنالیز نفت خام»«شیمی نفت»نسخهٔ اصلی«گاز طبیعی»«بررسی منشأ سولفید هیدروژن در مخازن گاز طبیعی ایران»نسخهٔ اصلی«بررسی علل خوردگی ناشی از ترکیبات گوگرددار در تجهیزات شبکه‌های توزیع مناطق نفت‌خیز»نسخهٔ اصلی«اطلاعات پزشکی»نسخهٔ اصلی«باران اسیدی»نسخهٔ اصلی«انواع کانسارهای گوگرد»نسخهٔ اصلی«ذخایر عمده گوگرد در جهان»نسخهٔ اصلی«ذخایر و پتانسیل‌های عمده گوگرد در ایران»نسخهٔ اصلی«مصارف عمده گوگرد»نسخهٔ اصلی«دانشنامه رشد»«ساختار اسید سولفوریک»نسخهٔ اصلی«سایت سم‌شناسی - طبقه‌بندی آلاینده‌های گازی»نسخهٔ اصلی«فرایندهای حذف و کنترل دی‌اکسید گوگرد در صنایع»نسخهٔ اصلی«روش‌های عمده استخراج گوگرد»نسخهٔ اصلی«روش‌های متداول فرآوری گوگرد»نسخهٔ اصلی«ساختار ترکیبات»نسخهٔ اصلی«واقعیاتی در رابطه با گوگرد آلی»نسخهٔ اصلی«Sulfur Acids and Their Derivatives Containing Sulfur Directly Linked to an Organic Radical Rule C-641»نسخهٔ اصلی«Fertilizer use by crop in the Islamic Republic of Iran»نسخهٔ اصلی«گوگرد سرخ»نسخهٔ اصلی«گوگرد احمر»نسخهٔ اصلی«گوگرد»نسخهٔ اصلی«زکریای رازی»نسخهٔ اصلیماهنامه ترویجی سبزینه شماره هفتمگوگردنمودار فاز گوگردWebElements.com – گوگردchemicalelements.com/sulfurانیستیتوی گوگردوووو
سروانتیتSbOاکسید کبالت (II، III)CoOاکسید آهن (II، III)FeOتتراکسید سربPbOمنگنز (II، III) اکسیدMnOاکسید نقره (I، III)AgOاکسید آلومینیوم (II)AlOاکسید باریمBaOاکسید برلیومBeOکادمیم اکسیدCdOآهکCaOکربن مونوکسیدCOاکسید کروم (II)CrOاکسید کبالت (II)CoOمس (II) اکسیدCuOاکسید آهن (II)FeOاکسید سرب (II)PbOاکسید منیزیمMgOجیوه (II) اکسیدجیوهOاکسید نیکل (II)NiOنیتریک اکسیدNOاکسید پالادیم (II)PdOاکسید استرانسیمSrOمونواکسید گوگردSODisulfur dioxideSOاکسید قلع (II)SnOاکسید تیتانیوم (II)TiOاکسید وانادیم (II)VOاکسید رویZnOکربن دی‌اکسیدCOکربن تری‌اکسیدCOاکسید سریم (IV)CeOدی‌اکسید کلرClOاکسید کروم (IV)CrOدی‌نیتروژن تترااکسیدNOژرمانیم دی‌اکسیدGeOاکسید هافنیم (IV)HfOدی‌اکسید سربPbOمنگنز دی‌اکسیدMnOنیتروژن دی‌اکسیدNOپلوتونیوم (IV) اکسیدPuOاکسید رودیم (IV)RhOاکسید روتنیوم (IV)RuOسلنیوم دی‌اکسیدSeOسیلیسیم دی‌اکسیدSiOگوگرد دی‌اکسیدSOدی‌اکسید تلوریمTeOدی‌اکسید توریمتوریمOدی‌اکسید قلعSnOتیتانیوم دی اکسیدTiOاکسید تنگستن (IV)WOاورانیوم دی‌اکسیدUOاکسید وانادیم (IV)VOدی‌اکسید زیرکونیومZrOتری‌اکسید کرومCrOتری‌اکسید مولیبدنMoOرنیوم تری‌اکسیدReOتری‌اکسید سلنیومSeOتری اکسید سولفورSOتری‌اکسید تلوریمTeOتنگستن تری‌اکسیدWOتری‌اکسید اورانیمUOزنون تری‌اکسیدXeOاسمیم تتراکسیدOsOتتراکسید روتنیمRuOزنون تتراکسیدXeOIridium tetroxideIrOHassium tetroxideHsOلووتیروکسینLiothyronineLiotrixتیراتریکولThyroid gland preparationsتیوراسیلپروپیل تیواوراسیلMethylthiouracilBenzylthiouracilگوگردایمیدازولکاربی مازولمتی مازولپروپیل تیواوراسیلIpodateپرکلراتپتاسیم پرکلراتPertechnetateسدیم پرتکنتاتدی‌یدوتیروزینDibromotyrosineGlandsالگو:هورمون‌هاintermediatesmetabolismmineralocorticoidsPhysiologyDevelopmentProcedurescalcium balancecorticosteroidsoral hypoglycemicspituitary and hypothalamicالگو:داروهای غده تیروئید
گوگردبسپارهای معدنیزیست‌شناسی و داروشناسی عنصرهای شیمیاییسوخت‌های آتش‌بازیعناصر شیمیاییعوامل ضد آکنهکانی‌های راست‌لوزیکانی‌های عناصر آزادکانی‌های غذاییمواد شیمیایی کشاورزینافلزهاکالکوژن‌ها
عنصردورهٔ سومجدول تناوبی عنصرهااکسیژنفسفرکلراکسیژنسلنیومنمادعدد اتمیپیش از تاریخنافلزبلورهایکانی‌هایاسید آمینوهاپروتئین‌هاکودهاباروتملیّن‌هاکبریت‌هاحشره‌کش‌هالاتیناسفار پنجگانه کتاب مقدسهومرزغالچینباروتپتاسیمکربنکیمیاگرانجیوهآنتوان لاووازیههیدروژنآبکربنقاعده هشت‌تاییمایعجامدگازکریستالیپلیمریفلزیشبه فلزغیر متبلوراشعه ایکسبلورایزوتوپنیمه‌عمرArرشته‌کوه راکییونیآلوتروپکروماتوگرافی مایعی کاراجامد آمورفبلورشناسی پرتو ایکسپیچه‌ایسولفورو اسیدشرابجنگ جهانی دومآلمانسمپاراتیونمالاتیونپنی سیلینهیدروژن سولفیداسیداسید آمینه‌هایسیستئینانگلیسیمتیونینانگلیسیهوموسیستئینانگلیسیتائورینانگلیسیآنزیم‌هاکراتینموناخنپلی‌پپتیدهاپروتئینیچرخه بیوژئوشیمیبگیوتوآسرگئی وینوگرادسکیسولفید هیدروژنسلمان واکسمنسولفیتتیوسولفاتتتراتیوناتگوگرد دی‌اکسی‌جنسسولفیت اکسیداسباکتریباستانیاندهنده الکترونسنتز شیمیاییفتوسنتزاتم پذیرندهباکتریای گوگرد سبزباکتری گوگرد بنفشمنافذ هیدروترمالکرم حلقوی بزرگباکتری‌های کاهنده سولفاتباد شکمگیاهانسیستئینسیستم تبلوررومبیکمونوکلینیکپیریتمارکاسیتپیروتیتکالکوپیریتکالکوزیتکوولیتبورنیتاسفالریتانیدریتژیپسکانسارهایسنگ‌های آسمانیآتش‌فشانهاواکنش شیمیاییهیدروکربنهاانیدریتپیریتپیریتپیروتیتاسفالریتگچانیدریتسولفاتباریومگاز طبیعیگاز ترشسولفید هیدروژننفت خامگازهای طبیعیخورندگیزغال سنگنفتاستانداردهایسوختهای فسیلیباران اسیدیکاناداهلنداسپانیاچینآمریکابندر لنگهبندر خمیرجزیره قشمبندرعباسسمنانکشاورزیباروتجوشکاریقارچکوداسید سولفوریکعایقالکتریکیسمیسولفید هیدروژنمتابولیسممرگجویباتریهاقارچکبریتسدیمعکاسیمنیزیمروش روباززیرزمینیاستخراجکانه آراییمعدنکاریماده معدنیگنبدهای نمکیپرعیارسازیآرژانتینتنایالات متحدهکاناداروسیهعربستان سعودیژاپنآلمانامارات متحده عربیقزاقستانایرانمکزیکلهستانمراکشهندوستانبرزیلتونساسترالیاخاورمیانهلغت‌نامه دهخدامانویزبان پهلویمنجیک ترمذیفردوسیخاقانینظامیگلستان سعدیچینضرب‌المثل‌هافارسزیرهکرمانمنوچهریاسدی طوسیخاقانینظامیسعدیناصر خسروهفت پیکردماوندنشادرمحمد زکریای رازیاسید سولفوریک
گوگرد
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
گوگرد یا سولفور با نماد شیمیایی S نام یک عنصر شیمیایی است که در گروه ششم (VIA) و دورهٔ سوم از جدول تناوبی عنصرها جای گرفته‌است. این عنصر در خانوادهٔ اکسیژن[۱] قرار دارد، پیش از آن فسفر، پس از آن کلر، در بالای آن اکسیژن و پایین آن سلنیوم جای گرفته‌است.[۲][۳]نماد شیمیایی آن S و عدد اتمی آن ۱۶ است.[۴] اکتشاف این عنصر به پیش از تاریخ بازمی‌گردد.[۵][۶]
گوگرد یک نافلز بدبو، بدمزه
[۷] و چند ظرفیتی است که بیشتر به شکل بلورهای زرد رنگ موجود در کانی‌های سولفید و سولفات شناخته شده‌است. گوگرد عنصری مهم برای همهٔ موجودات زنده‌است برای نمونه می‌توان به حضور گوگرد در ساختار اسید آمینوها و پروتئین‌ها اشاره کرد. این عنصر به صورت اولیه در کودها استفاده می‌شود؛ ولی به صورت گسترده‌تر در باروت، ملیّن‌ها، کبریت‌ها و حشره‌کش‌ها نیز به کار گرفته می‌شود.[۱]
محتویات
۱ پیشینه
۲ ویژگی‌ها
۲.۱ ایزوتوپ‌ها
۳ شیمی عنصر
۳.۱ آلوتروپ‌های گوگرد
۳.۲ ترکیبات معدنی
۳.۲.۱ سولفید
۳.۲.۲ سولفات
۳.۲.۳ سولفیت
۳.۳ ترکیبات آلی
۴ نقش بیولوژیکی
۴.۱ متابولیسم گوگرد و چرخه گوگرد
۵ کانی‌ها
۶ منابع معدنی
۶.۱ کانسارهای گوگرد در ایران
۷ کاربردها
۸ بهره‌برداری و تولید
۸.۱ اقتصاد معدنی[۵۷]
۹ اقسام گوگردهای صنعتی
۱۰ گوگرد در ادبیات فارسی و تاریخ علمی ایران
۱۰.۱ در لغت‌نامه دهخدا
۱۰.۲ در فرهنگ معین[۷]
۱۱ پانویس
۱۲ منابع
۱۳ پیوند به بیرون
پیشینه
نماد گوگرد در نزد کیمیاگران.
گوگرد، خانگیران، سرخس.
گوگرد که اسم لاتین آن Sulphur می‌باشد از زمان‌های باستان شناخته شده بود.[۸] این عنصر با نام Brimstone در اسفار پنجگانه کتاب مقدس آمده‌است.[۶]هومر نیز گوگرد حشره‌کش را در قرن ۹ قبل از میلاد ذکر کرده بود. در سال ۴۲۴ قبل از میلاد قبیله Bootier دیوارهای یک شهر را با سوزاندن مخلوطی از زغال و گوگرد سوزانیده و خراب کردند. زمانی نیز در قرن ۱۲ در چین باروت که مخلوطی از نیترات پتاسیم KNO3 کربن و گوگرد بود کشف شد.
کیمیاگران اولیه برای گوگرد نماد مثلثی که در بالای یک خط قرار داشت در نظر گرفته بودند. این کیمیاگران از روی تجربه می‌دانستند که عنصر جیوه می‌تواند با گوگرد ترکیب شود.[۵]
سوگند یا سئوکند در اصل به معنای گوگرد بوده‌است. در دوران گذشته یکی از روش‌های نهایی اثبات اتهام یا برائت متهمان، خوراندن آب گوگرد به آنان بوده‌است. چنانچه متهم بعد از خوردن گوگرد یا همان سوگند زنده می‌ماند، حکم به برائت وی می‌دادند. اصطلاح سوگند خوردن که تأکید شخص بر صحت گفته‌هایش است، در اصل از همین آیین گرفته شده‌است.[۹]
در اواخر دهه ۱۷۷۰ آنتوان لاووازیه توانست مجامع علمی را متقاعد کند که گوگرد یک عنصر است و نه یک ترکیب.[۱۰]
ویژگی‌ها
گوگرد در حال سوختن
ظاهر این نافلز به رنگ زرد کمرنگ می‌باشد که بسیار سبک و نرم است. این عنصر به هنگام ترکیب با هیدروژن بوی مشخصی داشته که مشابه بوی تخم‌مرغ فاسد شده‌است.[۱۱]
گوگرد با شعله آبی رنگ سوخته و بوی عجیبی از خود ساطع می‌کند (بنگرید به تصویر روبه‌رو). گوگرد در آب حل نمی‌شود ولی در دی‌سولفید کربن (سولفور دو کربن) حل می‌شود.[۷] حالت‌های معمول اکسیداسیون این عنصر ۲-و۲+و۴+و۶+ است که ۲- و ۴+ کاهنده‌اند و تمایل رسیدن به ۶+ که پایدارتر است را دارند و حالت‌های ۴+ و ۶+ از قاعده هشت‌تایی پیروی نمی‌کنند.[۱] گوگرد در تمام حالت‌های مایع، جامد و گاز شکل‌های چندگانه دارد که ارتباط بین آنها هنوز کاملاً درک نشده‌است. گوگرد کریستالی به صورت حلقه گوگردی S8 نشان داده می‌شود.
نیترید گوگرد پلیمری خواص فلزی دارد و این در حالی است که هیچ گونه اتم فلزی در خود ندارد(شبه فلز است).[۷] این عنصر همچنین خواص نوری و الکتریکی غیرمعمول دارد. گوگرد غیر متبلور یا پلاستیک با عمل سرد کردن سریع کریستال گوگرد حاصل می‌شود. مطالعات در زمینه اشعه ایکس نشان می‌دهد که گونه غیر متبلور و بی‌نظم ممکن است که ۸ اتم در هر ساختار پیچشی ستاره مانند داشته باشد.
گوگرد می‌تواند به دو حالت کریستالی بدست آید به صورت اورتورومبیک (گوگرد هشت وجهی) یا بلور مونو کلینیک که اولی در دماهای معمولی پایدارتر می‌باشد.[۱]
ایزوتوپ‌ها
گوگرد ۲۵ ایزوتوپ دارد که چهار تای آن پایدار هستند: ۳۲S (95.02%), ۳۳S (0.75%), ۳۴S (4.21%), و ۳۶S (0.02%). به جز ۳۵S با نیمه‌عمر ۸۷ روز وجود دارد که از برخورد ۴۰Ar به وجود می‌آید. بقیه ایزوتوپ‌های گوگرد کمتر از سه ساعت نیمه عمر دارند.
در بسیاری از اکوسیستم جنگل‌ها سولفات از اتمسفر استخراج می‌شود و گوگرد موجود در طبیعت در مقدار ایزوتوپ 34S دارد به همین دلیل زمانی که تصور می‌شد دریاچه‌های رشته‌کوه راکی از اتمسفر در حال آلوده شدن هستند بررسی تفاوت ایزوتوپ‌های گوگرد نشان داد که سرچشمه آبی این دریاچه‌ها آلوده است.
گوگرد معدنی که آن را گوگرد فارس هم می‌گفتند.
شیمی عنصر
از آنجایی که گوگرد یک نافلز است انواع ترکیبات یونی به وجود می‌آورد.
آلوتروپ‌های گوگرد
ساختار S۸.
گوگرد بیش از سی آلوتروپ جامد دارد بیشتر از هر عنصر دیگری.[۱۲] در کنار S۸ چند نوع حلقه دیگر نیز شناخته شده هستند.[۱۳] حذف یک اتم از تاج S۷ را نتیجه می‌دهد که زرد تیره‌تری نسبت S۸ است. تحلیل کروماتوگرافی مایعی کارا نشان می‌دهد که عنصر گوگرد معمولاً به شکل مخلوطی از S۸, به همراهS۷ و مقدار کمی S۶ است.[۱۴] حلقه‌های بزرگتری مانند S۱۲ و S۱۸ نیز دیده شده‌اند.[۱۵][۱۶]
جامد آمورف یا گوگرد «پلاستیک» نیز از طریق سرد کردن سریع گوگرد مذاب به دست می‌آید؛ مثلاً از ریختن آن روی آب. مطالعات بلورشناسی پرتو ایکس نشان داده‌است که گوگرد آمورف ممکن است ساختارهای پیچه‌ای داشته‌باشد که وزن آن هشت اتم بر هر مرتبه است. این سیستم پلیمری می‌تواند علت خاصیت الاستیکی گوگرد آمورف باشد.
ترکیبات معدنی
سولفید
گالن یک که نام علمی آن سولفید سرب است نیز یک ترکیب مشتق از گوگرد است که در صنایع نیمه‌رساناها کاربرد دارد.
- سولفید آهن
- سولفید روی
کربونیل سولفید – COS
کربن دی‌سولفید – CS۲
مس(I) سولفید – Cu۲S
مس (II) سولفید – CuS
ژرمانیوم (II) سولفید – GeS
ژرمانیوم(IV) سولفید – GeS۲
طلا (I) سولفید – Au۲S
سولفید هیدروژن – H۲S
سرب (II) سولفید – PbS
جیوه سولفید – HgS
مولیبدن دی‌سولفید – MoS۲
آنتیموان پنتاسولفید – Sb۲S۵
پتاسیم سولفید – K۲S
نقره سولفید – Ag۲S
سدیم هیدروسولفید – NaSH
سولفان – H۲S
ایتریم(III) سولفید – Y۲S۳
سولفات
- سولفات لیتیم
- سولفات روی
سولفات آلومنیوم – Al۲(SO۴)۳
آمونیوم سولفات – (NH۴)۲SO۴
باریوم سولفات – BaSO۴
کادمیوم سولفات – CdSO۴
کلسیم سولفات (گچ) – CaSO۴
سریوم (IV) سولفات – Ce(SO۴)۲
کبالت (II) سولفات – CoSO۴
سولفیت
آنیون سولفیت به صورت SO۳۲− است. نمک‌های سولفیت پر کاربرد اما اسید ان (سولفورو اسید) کم کاربرد است. از نمک‌های به عنوان نگه‌دارنده مواد غذایی استفاده می‌شود.[۱۷] همچنین سولفیت در شراب به‌طور طبیعی یافت می‌شود.[۱۸]
سولفیت سدیم – Na۲SO۳
ترکیبات آلی
سم‌های فسفاته آلی در طول جنگ جهانی دوم در آلمان گسترش یافتند. سم دی‌ایزوپزوپیل فلوئور فسفات (DFP) یک معرف بسیار سمی است. پاراتیون و مالاتیون ترکیبات آلی فسفره هستند و به عنوان حشره‌کش مؤثر و کم‌دوام گسترش یافته‌اند.[۱۹] در ساختمان شیمیایی پنی سیلین نیز گوگرد موجود است.[۱۹]
در تخم‌مرغ هیدروژن سولفید وجود دارد این ماده در آب حل می‌شود و اسید تولید می‌کند.[۲۰]
نقش بیولوژیکی
آنیون سولفات
اسید آمینه‌های سیستئین (به انگلیسی: Cysteine)[۲۱][۲۲]،[۲۳][۲۴]متیونین (به انگلیسی: Methionine)،[۲۵]هوموسیستئین (به انگلیسی: Homocysteine)،[۲۶]تائورین (به انگلیسی: Taurine)[۲۷] و همچنین برخی از آنزیم‌ها حاوی گوگرد هستند.[۶]
نزدیک به ۰٫۲۵ درصد از وزن بدن انسان را گوگرد تشکیل می‌دهد. گوگرد در کراتین که در ساختار مو و ناخن است، جز عناصر اصلی محسوب می‌شود.[۲۸]
همچنین ترکیبات گوگرددار (VSC) باعث ایجاد بوی بد در دهان می‌گردند.[۲۹]
ترکیبات دی‌سولفیدی مابین پلی‌پپتیدها (پلی‌پپتید از به هم پیوستن چندین پپتید حاصل می‌گردد) در ساختار پروتئینی بسیار مهم می‌باشند.
متابولیسم گوگرد و چرخه گوگرد
چرخه گوگرد اولین چرخه بیوژئوشیمی بود که کشف شد. در دهه ۱۸۸۰ در حال مطالعه بگیوتوآ (یک باکتری که در محیط‌های غنی از گوگرد زندگی می‌کند) سرگئی وینوگرادسکی کشف کرد که این باکتری به عنوان منبع انرژی سولفید هیدروژن (H2S) را اکسید می‌کند و تکمیل قطره‌های بین‌سلولی گوگردی می‌دهد. وینگرادسکی به این فرم از متابولیسم اکسیداسیون ترکیب‌های معدنی (inorgoxidation) نام نهاد و تا دهه ۱۹۵۰ به همراه سلمان واکسمن روی آن کار کرد.
اکسیدکننده‌های گوگرد می‌توانند به عنوان منبع انرژی استفاده شوند. سولفید هیدروژن، گوگرد خالص، سولفیت، تیوسولفات و چندین پلی‌تیونات (مانند تتراتیونات) از این دسته هستند.[۳۰] آنها بر آنزیم‌هایی همچون گوگرد دی‌اکسی‌جنس و سولفیت اکسیداس برای اکسید کردن گوگرد به سولفات متکی هستند. بعضی از باکتری و باستانیان از سولفید هیدروژن در آب به عنوان دهنده الکترون استفاده می‌کنند تا سنتز شیمیایی انجام دهند. پروسه‌ای شبیه به فتوسنتز و نتیجه آن شکر خواهد بود و از اکسیژن به عنوان اتم پذیرنده استفاده می‌کنند. فتوسنتز باکتریای گوگرد سبز و باکتری گوگرد بنفش از اکسیژن خالص استفاده می‌کنند تا چنین اکسیداسیونی انجام دهند تا از سولفید هیدروژن گوگرد بسازند. باکتری‌های اولیه که در اعماق اقیانوسها در کنار منافذ هیدروترمال زندگی می‌کنند، هیدروژن سولفید را اکسید می‌کنند. کرم حلقوی بزرگ یک مثال از ارگانیسم‌های بزرگ است که از هیدروژن سولفید به عنوان غذا استفاده می‌کنند.
باکتری‌های کاهنده سولفات سولفات را به جای اکسیژن «تنفس» می‌کنند. آنها از ترکیبات معدنی یا هیدروژن ملکولی به عنوان منبع انرژی استفاده می‌کنند و از گوگرد به عنوان پذیرنده الکترون استفاده کرد و گوگردهای اکسید را می‌کاهند تا به سولفید تبدیل شوند (به‌طور معمول هیدروژن سولفید). آنها می‌توانند روی گروه‌های دیگر گوگردهای اکسید شده مانند تیوسولفات، تیونات، پلی‌سولفیدها و سولفیت‌ها رشد کنند. هیدروژن سولفید ساخته شده توسط این باکتریها باعث به وجود آمدن باد شکم می‌شود.
گوگرد جذب شده توسط گیاهان که آن را به شکل سولفات از طریق ریشه از خاک جذب می‌کنند. سولفات به سولفید کاهیده می‌شود و سپس در سیستئین و دیگر ترکیبات آلی گوگرددار گنجانده می‌شود.[۳۱]
- SO42– → SO32– → H2S → سیستئین → متیونین
کانی‌ها
عنصر گوگرد در طبیعت به صورت طبیعی و خالص، یا به صورت ترکیبات سولفید و سولفات همراه با دیگر عناصر فلزی و نافلزی یافت می‌شود.
گوگرد سرد و خالص، زرد رنگ می‌باشد ولی بیشتر به سبب حرارت بالا یا ناخالصی‌ها تغییر رنگ می‌دهد. بنا به سیستم تبلور، این نوع گوگرد به صورت گوگرد آلفا (رومبیک یا اکتاهدرال) گوگرد بتا (مونوکلینیک یا منشوری)، گوگرد گاما (پلاستیک) و گوگرد بی‌شکل (کلوئیدی) می‌باشد.
عنصر گوگرد به همراه عناصر دیگر در کانی‌های مختلفی یافت می‌شود که مهمترین آنها، پیریت، مارکاسیت، پیروتیت، کالکوپیریت، کالکوزیت، کوولیت، بورنیت، اسفالریت، انیدریت، ژیپس و… است.[۳۲]
منابع معدنی
عنصر گوگرد به صورت ترکیبات مختلف در کانسارهای بسیاری قابل پی جویی و اکتشاف است.
کانسارهای گوگرد آزاد:
در این گونه کانسارها گوگرد به صورت طبیعی یافت می‌شود و براساس خاستگاه آنها، خود به چهار گروه تقسیم می‌شوند:
- کانسارهایی با خاستگاه زیستی:
که باکتریها در تشکیل آنها نقش اصلی را داشته و معمولاً رسوبی هستند.
- کانسارهایی با خاستگاه آتشفشانی:
گوگرد در سنگ‌های آسمانی، در مجاورت چشمه‌های جوشان و همچنین آتش‌فشانها[۳۳] و مخروطهای آتشفشانی یا به صورت رگه‌های گوگردی در داخل سنگ‌های آتشفشانی یافت می‌شود.
کانسار گوگرد به رنگ زرد با خاستگاه آتشفشانی - دریاچه کوه آتشفشان Kawah Ijen در جاوه اندونزی
- کانسارهایی با خاستگاه اکسیداسیون و احیا:
اینگونه ذخایر معمولاً کوچک هستند و کاوک‌ها و شکاف‌های سنگ‌ها را پر می‌کنند.
- کانسارهایی با خاستگاه گرمابی:
گوگرد در این کانسارهای از واکنش شیمیایی بین هیدروکربنها و انیدریت در حرارت و فشار زیاد ایجاد می‌گردد.[۳۴]
کانسارهای سولفیدی گوگرد:- کانسارهای سولفورهای آهن:
گوگرد به صورت ترکیبی همراه با دیگر عناصر به صورت سولفید (مانند:پیریتPyrite)[۳۵][۳۶]
یافت می‌شود. گوگرد در این کانسارها، از کانی‌های غیرآهنی همراه با پیریت و پیروتیت بدست می‌آید. همچنین در کانسارهای رسوبی آهن لایه‌ای که دارای زون سولفیدی می‌باشند، گوگرد یافت می‌شود.
- کانسارهای سولفورهای فلزی غیر آهنی:
گوگرد همراه با کانی‌های سولفوره مانند اسفالریت[۳۷] بازیابی می‌شود.
کانسارهای سولفاتی:
از بزرگترین منابع گوگرد به‌شمار می‌روند. گوگرد در این نوع کانسارهای همراه با مواد معدنی مانند گچ(CaSO4·2H2O)[۳۸] و انیدریت است. همچنین همراه با سولفات باریوم[۳۹] یافت می‌شود.
پودر گوگرد
گاز طبیعی و نفت:
مهمترین ذخایر گوگرد در جهان امروز به‌شمار می‌آیند. از این منابع، گاز طبیعی به همراه گاز ترش یا سولفید هیدروژن گازی (H2S) استخراج شده و گوگرد آزاد به عنوان محصول همراه بازیابی می‌گردد. گوگرد همچنین در نفت خام[۴۰][۴۱] و گازهای طبیعی[۴۲][۴۳] وجود دارد. از جهتی دیگر نکته شایان ذکر در مورد وجود ترکیبات گوگرددار در مواد نفتی قابلیت خورندگی آنها و صدمه زدن به تجهیزات توزیع است.[۴۴]
ماسه‌های قیری و نفتی:
گوگرد به صورت کمپلکس آلی در آنها وجود داشته و به عنوان محصول همراه به هنگام پالایش آنها، بدست می‌آید.
زغال سنگ و شیل نفتی:
این عنصر در مقادیر کم نیز از زغال سنگ و نفت که در هنگام سوختن دی‌اکسید گوگرد تولید می‌کنند بدست می‌آید.[۴۵]استانداردهای سوختی به صورت فزاینده‌ای به گوگرد برای استخراج سوختهای فسیلی نیاز دارند، لیکن دی‌اکسید گوگرد با قطرات آب ترکیب شده و باعث بوجود آمد باران اسیدی می‌شود.[۴۶]
اقیانوسها:
گوگرد در آب اقیانوسها به صورت سولفات‌های محلول کلسیم، منیزیم و پتاسیم وجود دارد.[۴۷]
بنا بر آمار سال ۲۰۰۱ میلادی، کشورهای کانادا، هلند، اسپانیا، چین و آمریکا بیشترین میزان ذخایر گوگرد دنیا را بخود اختصاص داده‌اند.[۴۸]
کانسارهای گوگرد در ایران
بیشتر کانسارهای گوگرد ایران به صورت ترکیب با گازهای ترش و منابع نفتی همراه‌است که امروزه از این منابع مقادیر نسبتاً زیادی گوگرد تولید و صادر می‌گردد.
از مهمترین کانسارهای دگرگونی گوگرد در ایران می‌توان به کانسار بستانه در غرب بندر لنگه (ذخیره ۵۰۰ هزار تن)، کانسار خمیر در شمال غرب بندر خمیر (ذخیره ۴۰۰ هزار تن)، کانسار دستکده در پایانه غربی جزیره قشم (ذخیره ۲۵ هزار تن)، کانسار لاتیدان در غرب بندرعباس (ذخیره ۶ هزار تن)، کانسار غرب بندرعباس (ذخیره ۱۲۰ هزار تن) و کانسار دلازیان در جنوب شرق سمنان (ذخیره ۱ میلیون تن) اشاره نمود.
تعداد کانسارهای معدنی گوگرد ایران حدود ۵۰ واحد است که از این تعداد فقط معدن دلازیان (پیوند کشت زرند) در سمنان با بالاترین خلوص جهت کشاورزی ارگانیک فعال می‌باشد. ذخیره اعلام شده این معادن حدود ۵٬۷ میلیون تن می‌باشد.[۴۹]
کاربردها
گوگرد به صورت آزاد و به صورت ترکیبی موارد مصرف بسیاری دارد ولی بیشترین کاربرد آن برای ساخت ترکیبات شیمیایی و فراورده‌های میانی در چرخه صنعت است. بیشترین مصرف گوگرد در سال‌های پیشین در صنایع کشاورزی و تهیه کودهای فسفاتیک بوده‌است.[۵۰]
گوگرد صنعتی بازیافت شده از هیدروکربنها در ونکوور
گوگرد یکی از اجزای باروت می‌باشد. همچنین گوگرد برای جوشکاری لاستیک به کار می‌رود.[۵] گوگرد به عنوان ماده از بین برنده قارچ و همچنین ضدعفونی‌کننده و کود به کار می‌رود گوگرد برای تهیه اسید سولفوریک نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.[۵۱][۵۲] گوگرد همچنین برای ساختن چندین نوع کاغذ، ماده سفیدکننده و به عنوان عایق الکتریکی مورد استفاده‌است.
ترکیبات گوگرد بسیار سمی است، برای مثال مقدار کمی سولفید هیدروژن می‌تواند متابولیسم بدن را دگرگون کند اما مقادیر بیشتر آن می‌تواند به سرعت باعث مرگ از راه فلج تنفسی شود. سولفید هیدروژن با سرعت حس بویایی را از بین می‌برد. دی‌اکسید گوگرد آلوده‌کننده مهم جوی می‌باشد.[۵۳][۵۴] این عنصر برای استفاده‌های صنعتی مانند تولید (H2SO4)اسید سولفوریک برای باتریها تولید باروت و حرارت دادن لاستیک تولید می‌شود. گوگرد در فرایند تولید کودهای فسفاتی به عنوان ماده ضد قارچ عمل می‌کند. سولفاتها در کاغذهای شستشو و خشک‌بار نیز کاربرد دارند. همچنین گوگرد در ساخت کبریت و در آتش‌بازی نیز به‌کار گرفته می‌شود. تیوسولفات آمونیوم یا سدیم به عنوان عامل ثابت‌کننده در عکاسی کاربرد دارد. سولفات منیزیم می‌تواند به عنوان ماده ضد خشکی و ملین که یک مکمل منیزیم گیاهی است به کار گرفته شود.[۵]
بهره‌برداری و تولید
استخراج سنتی گوگرد در جزیره جاوه اندونزی
بر حسب نوع کانسارها، گوگرد را هم به روش روباز و هم زیرزمینی می‌توان بدست آورد. روش‌های استخراج و کانه آرایی گوگرد با دیگر مواد معدنی تفاوت دارد و روش و تکنولوژی مخصوص به خود را دارد.
در کانسارهای گوگرد طبیعی (آزاد) از روش‌های معدنکاری سنتی جهت استخراج این ماده معدنی استفاده می‌شود.
استخراج گوگرد از گنبدهای نمکی بیشتر با روش فراش Frasch انجام می‌گیرد. در این روش آب داغ را از طریق چاه به بخش گوگرد دار تزریق می‌کنند، سپس گوگرد به صورت مایع از داخل زمین به خارج رانده می‌شود.[۵۵]
در مرحله فرآوری گوگرد، با استفاده از روش‌های مختلف پرعیارسازی (تغلیظ) اقدام به عنی سازی ماده معدنی می‌نمایند. این روش‌ها شامل موارد زیر است:
- پرعیار سازی نسبی با فلوتاسیون و سپس پالایش گوگرد
- ذوب توسط اتوکلاو، قبل یا بعد از پرعیارسازی نسبی و سپس پالایش
- ذوب و پالایش بدون پرعیارسازی نسبی و صاف کردن
- تقطیر سنگ‌های معدنی در ظروف چدنی و اتصال آنها به اتاق کندانسه در بیرون از محیط کوره و تهیه گوگرد در اتاق کندانسه (کاربرد در ژاپن)[۵۶]
اقتصاد معدنی[۵۷]
گوگرد در ۷۰ کشور پراکنده در سطح جهان تولید می‌شود.
آرژانتین با تولید کمتر از هزار تن در سال کوچک‌ترین تولیدکننده در جهان است. ۱۱ کشور عمده تولیدکننده گوگرد به ترتیب حجم تولید عبارت‌اند از ایالات متحده، کانادا، روسیه، عربستان سعودی، ژاپن، آلمان، امارات متحده عربی، قزاقستان، ایران، مکزیک و لهستان که در مجموع در سال ۲۰۰۲ مقدار ۳۴ میلیون تن گوگرد تولید نموده‌اند که ۷۹ درصد کل تولید جهانی گوگرد در سال مذکور است.[۵۸]
گوگرد عنصری حیاتی است که در بخش‌های کشاورزی و صنعت در تمامی کشورهای جهان مصارف گوناگون دارد. ۱۲ کشور عمده مصرف‌کننده (به ترتیب مقدار مصرف) عبارت‌اند از: ایالات متحده، چین، مراکش، روسیه، هندوستان، برزیل، تونس، کانادا، ژاپن، مکزیک، آلمان و استرالیا که در جمع در برگیرنده ۷۰ درصد میانگین جهانی مصرف گوگرد در سه سال گذشته بوده‌اند. ایران با مصرف ۲۷۶ هزار تن گوگرد در سال ۱۳۸۱ در رده ۲۱ فهرست کشورهای مصرف‌کننده گوگرد قرار داشت. تا سال ۲۰۰۶ بیش از ۶۵ درصد (معادل ۲/۸ میلیون تن) به گوگرد مازاد بر مصرف در منطقه خاورمیانه افزوده شده‌است.
اقسام گوگردهای صنعتی
- گوگرد آلی: حاوی ۶۰ درصد گوگرد و ۴۰ درصد مواد آلی (مواد کمپوست شده، کود حیوانی ـ مرغی).[۵۹][۶۰][۶۱]
- بیوفسفات طلایی: حاوی ۶۰ درصد خاک فسفات تغلیظ شده، ۲۰ درصد گوگرد، ۱۶ درصد مواد آلی، ۴ درصد روی و ۳۰۰ گرم مایه تلقیح تیوباسیلوس است. این کود در ایران مورد استفاده‌است.[۶۲]
گوگرد در ادبیات فارسی و تاریخ علمی ایران
در لغت‌نامه دهخدا
بر پایهٔ لغت‌نامه دهخدا[۶۳][۶۴][۶۵] نام گوگیرد در اوراق مانوی (به زبان پهلوی) برای آن ذکر شده‌است.
منجیک ترمذی:
| گر برفکند گرم دم خویش به گوگرد | بی‌پود ز گوگرد زبانه زند آتش |
| بدان ماند بنفشه بر لب جوی | که بر آتش نهی گوگرد بفخم |
| بنفشهٔ طبری خیل خیل سربر کرد | چو آتشی که ز گوگرد بردویده کبود |
واندر کوه‌های وی (ماوراءالنهر) همه داروها است که از کوه خیزد، چون ناک و زرنیخ و گوگرد و نشادر.[۶۶]
فردوسی:
| همی ریخت گوگردش اندر میان | چنین باشد افسون و رای کسان |
| چو آتش که گوگرد یابد خورش | گرش در نیستان بود پرورش |
خاقانی:
| از امل بیمار دل را هیچ نگشاید از آنک | هرگز از گوگرد تنها کیمیایی برنخاست[۶۷] |
نظامی:
| همانا که بر جای ترکیب خاک | ز ترکیب گوگرد بود آن مغاک |
| دوزخ گوگرد شد این تیره دشت | ای خنک آن کس که سبک‌تر گذشت |
گلستان سعدی:
گفتم آن سفر کدام است گفت گوگرد پارسی خواهم به چین بردن.
ضرب‌المثل‌ها:
گوگرد به فارس بردن. (مانند زیره به کرمان بردن)[۶۸]
مثل گوگرد احمر؛ کنایه از نایاب بودن.[۶۹]
گوگرد سرخ زردشتی؛ کنایه از آتش است.[۷۰]
گوگرد احمر یا سرخ: از جواهر است و معدن آن در وادی موران می‌باشد و موران آنجا مقابل بزی می‌شوند گویند در شب مانند آتش می‌درخشد چنان‌که روشنایی آن چند فرسخ می‌رود، و چون از معدن بیرون آورند این خاصیت ندارد و آن جزو اعظم اکسیر است چنان‌که سیماب را ابوالارواح خوانند و آن را ابوالاجساد نامند. گرم و خشک است در چهارم و اقسام آن منافع بسیار دارد.[۷۱] و در کبریت احمر اقوال بسیار است و به اصطلاح اهل صناعت کیمیا اکسیر مصنوع در غایت سرخی را کبریت احمر نامند.[۷۲] کنایه از اکسیر، چرا که اکسیر از او ساخته شود و آن جزو اعظم اکسیر است.[۷۳] لقب زر است در اصطلاح کیمیاگران.[۷۴]
منوچهری:
| گر خاک بدان دست یک استیر بگیرد | گوگرد کند سرخ همه وادی و کهسار |
اسدی طوسی:
| به مثقال سی سرخ گوگرد پاک | به‌یکباره چون اختری تابناک |
خاقانی:
| لشکرگهت بر حاشیت گوگرد سرخ از خاصیت | بر تو ز کنج عافیت عیش مهنا ریخته |
| بود چو گوگرد سرخ کز بر چرخ کبود | داد مس خاک را گونهٔ زر عیار |
| دل گوهر بقاست به دست جهان مده | گوگرد سرخ تعبیه در خاکدان مخواه |
| کرد چو مشک سیاه خاک چو گوگرد سرخ | هردو حنوط و حنا از پی خصم و خدم |
نظامی:
| زر که گوگرد سرخ شد لقبش | سرخی آمد نکوترین سلبش |
| نه گوگرد سرخی نه لعل سپید | که جوینده گردد از او ناامید |
[۷۵]
در فرهنگ معین[۷]
سعدی:
| گر کیمیای دولت جاویدت آرزوست | بشناس قدر خویش که گوگرد احمری |
ناصر خسرو:
| که بود آنکه او ساخت شنگرف رومی | ز گوگرد سرخ و ز سیماب لرزان؟ |
در هفت پیکر می‌خوانیم:
| آتشی زو نشاط را پشتی | کان گوگرد سرخ زردشتی |
ناصر خسرو در سفرنامه‌اش نوشته‌است: گویند بر سر دماوند چاهی است که نشادر و کبریت (گوگرد) از آن گیرند.[۷۶]
محمد زکریای رازی را کاشف اسید سولفوریک یا همان جوهر گوگرد می‌دانند.[۷۷]
پانویس
↑ ۱٫۰۱٫۱۱٫۲۱٫۳ دکتر حسین آقا بزرگ و دکتر محمد رضا ملاردی. «فصل هشتم - بررسی اجمالی شیمی توصیفی عناصر اصلی». در شیمی معدنی (۱). چاپ دوم. تهران: انتشارت علوی، ۱۳۷۴. ۴۳۳.
↑ با توجه به جدول تناوبی چاپ شرکت کیمیاگستر در سال ۱۳۸۰.
↑ «جدول تناوبی». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲.
↑ «پایگاه اطلاع‌رسانی شیمی - جدول تناوبی - گوگرد». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲.
↑ ۵٫۰۵٫۱۵٫۲۵٫۳ «پایگاه ملی داده‌های علوم زمین: اطلاعات مواد معدنی». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲.
↑ ۶٫۰۶٫۱۶٫۲ «گوگرد». دانشنامه رشد.
↑ ۷٫۰۷٫۱۷٫۲۷٫۳ محمد معین. «جلد سوم». در فرهنگ معین (مالکیت عمومی). چاپ سیزدهم. تهران: امیر کبیر، ۱۳۷۸. ۳۴۶۹. شابک ۹۶۴-۰۰-۰۳۷۹-۴.
↑ منیژه خواجه‌پور. «آشنایی با برخی از خواص عناصر». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲.
↑ دکتر مهری باقری. «بخش گونه‌های تحول معنایی». در مقدمات زبان‌شناسی. چاپ سیزدهم. انتشارات دانشگاه تبریز، ۱۳۶۷.
↑ محمد معین. «جلد ششم». در فرهنگ معین. چاپ سیزدهم. تهران: امیر کبیر، ۱۳۷۸. ۱۷۹۶. شابک ۹۶۴-۰۰-۰۳۸۲-۴.
↑ مهدی کاظمی. «سایت خبری شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲.
↑ Steudel, Ralf; Eckert, Bodo (2003). "Solid Sulfur Allotropes Sulfur Allotropes". Topics in Current Chemistry. Topics in Current Chemistry. 230: 1–80. doi:10.1007/b12110. ISBN 978-3-540-40191-9..mw-parser-output cite.citationfont-style:inherit.mw-parser-output qquotes:"""""""'""'".mw-parser-output code.cs1-codecolor:inherit;background:inherit;border:inherit;padding:inherit.mw-parser-output .cs1-lock-free abackground:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Lock-green.svg/9px-Lock-green.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center.mw-parser-output .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output .cs1-lock-registration abackground:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Lock-gray-alt-2.svg/9px-Lock-gray-alt-2.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center.mw-parser-output .cs1-lock-subscription abackground:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Lock-red-alt-2.svg/9px-Lock-red-alt-2.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center.mw-parser-output .cs1-subscription,.mw-parser-output .cs1-registrationcolor:#555.mw-parser-output .cs1-subscription span,.mw-parser-output .cs1-registration spanborder-bottom:1px dotted;cursor:help.mw-parser-output .cs1-hidden-errordisplay:none;font-size:100%.mw-parser-output .cs1-visible-errorfont-size:100%.mw-parser-output .cs1-subscription,.mw-parser-output .cs1-registration,.mw-parser-output .cs1-formatfont-size:95%.mw-parser-output .cs1-kern-left,.mw-parser-output .cs1-kern-wl-leftpadding-left:0.2em.mw-parser-output .cs1-kern-right,.mw-parser-output .cs1-kern-wl-rightpadding-right:0.2em
↑ Steudel, R. (1982). "Homocyclic Sulfur Molecules". Topics in Current Chemistry. Topics in Current Chemistry. 102: 149–176. doi:10.1007/3-540-11345-2_10. ISBN 978-3-540-11345-4.
↑ Tebbe, Fred N.; Wasserman, E.; Peet, William G.; Vatvars, Arturs; Hayman, Alan C. (1982). "Composition of Elemental Sulfur in Solution: Equilibrium of S6, S7, and S8 at Ambient Temperatures". Journal of the American Chemical Society. 104 (18): 4971–4972. doi:10.1021/ja00382a050.
↑ Meyer, Beat (1964). "Solid Allotropes of Sulfur". Chemical Reviews. 64 (4): 429–451. doi:10.1021/cr60230a004.
↑ Meyer, Beat (1976). "Elemental sulfur". Chemical Reviews. 76 (3): 367–388. doi:10.1021/cr60301a003.
↑ "Allergies: Sulfite Sensitivity". WebMD. 1 February 2007. Retrieved 2007-09-10.
↑ Zacharkiw, Bill, Montreal Gazette (July 15, 2008). "Can't hold the sulphites".
↑ ۱۹٫۰۱۹٫۱ ادوارد بورگویان. «شانزدهم - آنزیم‌ها». در یک دوره کوتاه در شیمی آلی. ترجمهٔ دکتر مجید هروی. چاپ چهارم. مشهد: جهاد دانشگاهی مشهد، ۱۳۷۲. ۵۲۶–۵۲۸.
↑ Nyle Steiner. «Iron Pyrites Negative Resistance Oscillator» (انگلیسی). ۲۱ فوریه. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲. بازبینی‌شده در ۲۰۰۷-۰۸-۱۵.
↑ «Cysteine definition - ساختار سیستئین». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲.
↑ «Cysteine Biosynthesis - بیوسنتز (مراحل تولید) سیستئین». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲.
↑ «Methionine Pathways - از دپارتمان شیمی دانشگاه واترالو». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲.
↑ «ساختار نوع L متیونین». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲.
↑ «مفاهیم شیمی آلی - هوموسیستئین». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲.
↑ «Taurine Biosynthesis - بیوسنتز (مراحل تولید) تائورین». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲.
↑ «Biological Magnetic Resonance Data Bank - ساختار تائورین». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲.
↑ «انجمن درمان‌گران ایران». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲.
↑ دکتر علیرضا طالبیان. «آیا زبانتان را مسواک زده‌اید؟ - از سایت رسمی شرکت خوش‌بو». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲.
↑ Pronk JT, Meulenberg R, Hazeu W, Bos P, Kuenen JG (1990). "Oxidation of reduced inorganic sulphur compounds by acidophilic thiobacilli" (PDF). FEMS Microbiology letters. 75 (2–3): 293–306. doi:10.1111/j.1574-6968.1990.tb04103.x.CS1 maint: Multiple names: authors list (link)
↑ Heldt, Hans-Walter (1996). Pflanzenbiochemie. Heidelberg: Spektrum Akademischer Verlag. pp. 321–333. ISBN 3-8274-0103-8.
↑ پایگاه ملی داده‌های علوم زمین کشور. «کانی‌های گوگرد». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی. خطا: اگر وارد می‌کنید|پیوند بایگانی=، باید همچنین مشخص کنید|تاریخ بایگانی=.
↑ سایت آفتاب. «گوگرد یا سولفور». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲.
↑ Ruckmic, J. C. , Wimberly B. H. and Edwards,A. F. , 1979, Classifcation and Genesis of Biogenic Surfur Deposits, Econ, Geol. , V. 74, p. 469-474.
↑ «پیریت یا سولفید آهن» (انگلیسی). آکسفورد. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲.
↑ «ساختار پیریت» (انگلیسی). بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲.
↑ «ساختار اسفالریت و کالکوپریت» (انگلیسی). بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲.
↑ Cornelis Klein and Cornelius S. Hurlbut, Jr. , 1985, Manual of Mineralogy, John Wiley, 20th ed. , pp. 352-353, ISBN 0-471-80580-7
↑ ویکی‌انبار. «تصویر باریوم سولفات دو بار منفی». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲.
↑ دانشنامه رشد. «آنالیز نفت خام».
↑ مهندسان شیمی ایران. «شیمی نفت». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲.
↑ دانشنامه رشد. «گاز طبیعی».
↑ دکتر احمدرضا ربانی - محمد یونسی. «بررسی منشأ سولفید هیدروژن در مخازن گاز طبیعی ایران». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲.
↑ پایگاه اطلاع‌رسانی خدمات مهندسی و صنایع برق و آب. «بررسی علل خوردگی ناشی از ترکیبات گوگرددار در تجهیزات شبکه‌های توزیع مناطق نفت‌خیز». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲.
↑ دکتر ابراهیم رزم‌پا. «اطلاعات پزشکی». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲.
↑ سایت آفتاب. «باران اسیدی». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲.
↑ پایگاه ملی داده‌های علوم زمین کشور. «انواع کانسارهای گوگرد». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲.
↑ پایگاه ملی داده‌های علوم زمین کشور. «ذخایر عمده گوگرد در جهان». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲.
↑ پایگاه ملی داده‌های علوم زمین کشور. «ذخایر و پتانسیل‌های عمده گوگرد در ایران». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲.
↑ پایگاه ملی داده‌های علوم زمین کشور. «مصارف عمده گوگرد». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲.
↑ «دانشنامه رشد».
↑ «ساختار اسید سولفوریک». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲.
↑ «سایت سم‌شناسی - طبقه‌بندی آلاینده‌های گازی». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲.
↑ محبوبه نامنی - سیدحسن هاشمی. «فرایندهای حذف و کنترل دی‌اکسید گوگرد در صنایع». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲.
↑ پایگاه ملی داده‌های علوم زمین کشور. «روش‌های عمده استخراج گوگرد». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲.
↑ پایگاه ملی داده‌های علوم زمین کشور. «روش‌های متداول فرآوری گوگرد». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲.
↑ برگرفته از ماهنامه سبزینه - شماره هشتم.
↑ امیرمکری، ۱۳۸۲
↑ «ساختار ترکیبات» (انگلیسی). بریتانیکا. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲.
↑ «واقعیاتی در رابطه با گوگرد آلی». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲.
↑ «Sulfur Acids and Their Derivatives Containing Sulfur Directly Linked to an Organic Radical Rule C-641» (انگلیسی). بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲.
↑ «Fertilizer use by crop in the Islamic Republic of Iran». فائو. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲.
↑ لغت‌نامه آن‌لاین دهخدا. «گوگرد سرخ». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲.
↑ لغت‌نامه آن‌لاین دهخدا. «گوگرد احمر». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲.
↑ لغت‌نامه آن‌لاین دهخدا. «گوگرد». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲.
↑ حدود العالم.
↑ از امثال و حکم دهخدا ج ۴ ص ۱۹۷۰ - در واقع اشاره به مثلی است که در این مصرع آمده‌است.
↑ امثال و حکم دهخدا جلد ۳ صفحهٔ ۱۳۳۴
↑ همان - جلد ۳ صفحهٔ ۱۴۸۱
↑ حاشیهٔ هفت پیکر نظامی صفحهٔ ۱۳۷
↑ برهان ذیل گوگرد.
↑ انجمن آرا ذیل گوگرد - آنندراج - برهان.
↑ غیاث اللغات.
↑ گنجینهٔ گنجوی صفحهٔ ۳۳۸.
↑ از آنندراج.
↑ ناصرخسرو، سفرنامه چهارم.
↑ «زکریای رازی». صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲.
منابع
محمد معین. «جلد سوم». در فرهنگ معین. چاپ سیزدهم. تهران: امیر کبیر، ۱۳۷۸. شابک ۹۶۴-۰۰-۰۳۷۹-۴.
محمد معین. «جلد ششم». در فرهنگ معین. چاپ سیزدهم. تهران: امیر کبیر، ۱۳۷۸. شابک ۹۶۴-۰۰-۰۳۸۲-۴.
حسن عمید. فرهنگ عمید (جیبی). چاپ یازدهم. تهران: امیر کبیر، ۱۳۷۷. شابک ۹۶۴-۰۰-۰۱۷۹-۱.
دکتر حسین آقا بزرگ و دکتر محمد رضا ملاردی. شیمی معدنی(۱). چاپ دوم. تهران: انتشارت علوی، ۱۳۷۴.
ادوارد بورگویان. یک دوره کوتاه در شیمی آلی. ترجمهٔ دکتر مجید هروی. چاپ چهارم. مشهد: جهاد دانشگاهی مشهد، ۱۳۷۲.- ماهنامه ترویجی سبزینه شماره هفتم
دکتر مهری باقری. «بخش گونه‌های تحول معنایی». در مقدمات زبان‌شناسی. چاپ سیزدهم. انتشارات دانشگاه تبریز، ۱۳۶۷.
John Wiley. James Dwight Dana. ویرایش ۲۰th ed.. Cornelis Klein and Cornelius S. Hurlbut, Jr.، ۱۹۸۵. شابک ۰-۴۷۱-۸۰۵۸۰-۷.
پیوند به بیرون
 | در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ گوگرد موجود است. |
 | معنای واژهٔ «گوگرد» را در ویکی‌واژه ببینید. |
گوگرد در دانشنامه رشد
نمودار فاز گوگرد(انگلیسی)
WebElements.com – گوگرد(انگلیسی)
(انگلیسی)chemicalelements.com/sulfur
انیستیتوی گوگرد(انگلیسی)
جدول تناوبی | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
H | | He | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Li | Be | | B | C | N | O | F | Ne | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Na | Mg | | Al | Si | P | S | Cl | Ar | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
K | Ca | | Sc | Ti | V | Cr | Mn | Fe | Co | Ni | Cu | Zn | Ga | Ge | As | Se | Br | Kr | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Rb | Sr | | Y | Zr | Nb | Mo | Tc | Ru | Rh | Pd | Ag | Cd | In | Sn | Sb | Te | I | Xe | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Cs | Ba | La | Ce | Pr | Nd | Pm | Sm | Eu | Gd | Tb | Dy | Ho | Er | Tm | Yb | Lu | Hf | Ta | W | Re | Os | Ir | Pt | Au | Hg | Tl | Pb | Bi | Po | At | Rn | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Fr | Ra | Ac | Th | Pa | U | Np | Pu | Am | Cm | Bk | Cf | Es | Fm | Md | No | Lr | Rf | Db | Sg | Bh | Hs | Mt | Ds | Rg | Cn | Nh | Fl | Mc | Lv | Ts | Og | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ردهها:
- گوگرد
- بسپارهای معدنی
- زیستشناسی و داروشناسی عنصرهای شیمیایی
- سوختهای آتش‌بازی
- عناصر شیمیایی
- عوامل ضد آکنه
- کانی‌های راستلوزی
- کانی‌های عناصر آزاد
- کانی‌های غذایی
- مواد شیمیایی کشاورزی
- نافلزها
- کالکوژنها
(window.RLQ=window.RLQ||[]).push(function()mw.config.set("wgPageParseReport":"limitreport":"cputime":"1.872","walltime":"2.122","ppvisitednodes":"value":58107,"limit":1000000,"ppgeneratednodes":"value":0,"limit":1500000,"postexpandincludesize":"value":400938,"limit":2097152,"templateargumentsize":"value":101935,"limit":2097152,"expansiondepth":"value":17,"limit":40,"expensivefunctioncount":"value":3,"limit":500,"unstrip-depth":"value":1,"limit":20,"unstrip-size":"value":100279,"limit":5000000,"entityaccesscount":"value":1,"limit":400,"timingprofile":["100.00% 1792.642 1 -total"," 75.13% 1346.808 1 الگو:پانویس"," 67.51% 1210.195 59 الگو:یادکرد/هسته"," 50.43% 903.954 47 الگو:یادکرد_وب"," 30.23% 541.996 560 الگو:عدد_به"," 18.60% 333.489 12 الگو:یادکرد"," 8.71% 156.149 6 الگو:Cite_journal"," 4.10% 73.444 110 الگو:یادکرد/پیوندساز"," 3.12% 55.968 4 الگو:Navbox"," 2.97% 53.190 4 الگو:به_انگلیسی"],"scribunto":"limitreport-timeusage":"value":"0.606","limit":"10.000","limitreport-memusage":"value":4458214,"limit":52428800,"cachereport":"origin":"mw1267","timestamp":"20190311151955","ttl":2592000,"transientcontent":false);mw.config.set("wgBackendResponseTime":153,"wgHostname":"mw1264"););
