Skip to main content

Цур Къене авайбур ТӀебиатда жугъурун | Физикадин кьетӀенвилер | Хкудун | Химиядин кьетӀенвилер | Эдебият | Баянар | ЭлячӀунар | НавигацияМедь самородная в БСЭ

Химия


химиядин элементрин девирдин системадинлатCAS-нумрахалькопиритхалькозинборнитковеллинкупритазуритмалахитлатунцинкдихъкишпиркъеледихъмельхиорникельдихъбаббитаркьуркьушумдихъпирометаллургиягидрометаллургияэлектролизсиркедин кислотадихъаммиакатархлордихъгугуртдихъводородкалийдин хлоратдихъ1000HA.png










(function()var node=document.getElementById("mw-dismissablenotice-anonplace");if(node)node.outerHTML="u003Cdiv class="mw-dismissable-notice"u003Eu003Cdiv class="mw-dismissable-notice-close"u003E[u003Ca tabindex="0" role="button"u003Eскрытьu003C/au003E]u003C/divu003Eu003Cdiv class="mw-dismissable-notice-body"u003Eu003Cdiv id="localNotice" lang="lez" dir="ltr"u003Eu003C/divu003Eu003C/divu003Eu003C/divu003E";());




Цур




Википедия Cайтдихъай






Перейти к навигации
Перейти к поиску


Цур — химиядин элементрин девирдин системадин 4-лагьай девирдин 11-лагьай кӀеретдин, 29 атомдин нумра авай химиядин элемент. Cu символдалди ишара жезва (лат. Cuprum). ГьакӀан затӀ «цур» (CAS-нумра — пластиквал авай, къизилдинни-жегьре рангунин (оксиддин пленка авачиз — жегьре рангунин) элячӀдай металл я.
Дегь чӀаварилай инсандин патай кардик кутазва.




Къене авайбур





  • 1 ТӀебиатда жугъурун


  • 2 Физикадин кьетӀенвилер


  • 3 Хкудун


  • 4 Химиядин кьетӀенвилер

    • 4.1 ГьакӀан затӀ



  • 5 Эдебият


  • 6 Баянар


  • 7 ЭлячӀунар




ТӀебиатда жугъурун |




Михьи кӀус яз жагъай цур


Чилин чкалда квай цурунин юкьван кьадар — (4,7-5,5)·10−3% (массадиз килигна) я. Гьуьлуьн ва вирен це цурунин кьадар гзафни-гзаф тӀимил я: 3·10−7% ва 10−7% (массадиз килигна) кьурвал я.


ТӀебиатда цур гьам галкӀурунра, гьамни михьи кӀусар яз жагъизва. Индустриядин метлеб авай галкӀурунар халькопирит CuFeS2, цурунин колчедан хьиз малум я, халькозин Cu2S ва борнит Cu5FeS4 я. Абурухъ галаз цурунин маса минерални гьалтзава: ковеллин CuS, куприт Cu2O, азурит Cu3(CO3)2(OH)2, малахит Cu2CO3(OH)2. Са бязи вахтара цур михьи кӀусар яз гьалтзава, чара-чара кӀватӀ хьунрин масса 400 тонндав агакьзава[1].



Физикадин кьетӀенвилер |




Цурунин кристаллар


Цур — къизилинни-жегьре рангунин пластиквал авай металл я, ахъа гьавада фад адаз хас тир интенсив хъипивал авай яу ранг гузвай оксиддин пленкадив кьазва. Эку чкада шуькуь пленкайриз къацувал авай аби ранг авайди я.


Цурунин са шумуд цурурна акадарун (сплав) авайди я: латун — цинкдихъ, кишпир — къеледихъ ва маса элементрихъ галаз, мельхиор — никельдихъ, баббитар — кьуркьушумдихъ ва масадбур.



Хкудун |


Цур цурунин рудайрикай хкудзавава. Цур хкудунин асул методар — пирометаллургия, гидрометаллургия ва электролиз я.


  • Пирометаллургиядин метод - цур сульфиддин рудайрикай арадал гъизва, (мисал яз CuFeS2):
 2CuFeS2+5O2+2SiO2⟶2Cu+2FeSiO3+4SO2↑displaystyle ~mathsf 2CuFeS_2+5O_2+2SiO_2longrightarrow 2Cu+2FeSiO_3+4SO_2uparrow
  • Гидрометаллургиядин метод - цурунин минералар какадарнавай гугуртдин кислотада, я аммиакдин растворда цӀурурзава. Аэпа арадал атй растворрикай цур металлик ракьуналди хкудзава:
 CuSO4+Fe⟶Cu↓+FeSO4displaystyle ~mathsf CuSO_4+Felongrightarrow Cudownarrow +FeSO_4
  • Цурунин сульфатдин растводин электролиз:
 CuSO4⇄Cu2++SO42−displaystyle ~mathsf CuSO_4rightleftarrows Cu^2++SO_4^2-
K−:Cu2++2e⟶Cu0displaystyle mathsf K^-:Cu^2++2elongrightarrow Cu^0
A+:2H2O−4e⟶O2+4H+displaystyle mathsf A^+:2H_2O-4elongrightarrow O_2+4H^+
 2CuSO4+2H2O⟶2Cu↓+O2↑+2H2SO4displaystyle ~mathsf 2CuSO_4+2H_2Olongrightarrow 2Cudownarrow +O_2uparrow +2H_2SO_4


Химиядин кьетӀенвилер |



ГьакӀан затӀ |


Кьежей гьавада цур окисламиш жезва ва (II) цурунин основной карбонат арадал къвезва:


 2Cu+H2O+CO2+O2⟶ Cu2CO3(OH)2↓displaystyle ~mathsf 2Cu+H_2O+CO_2+O_2longrightarrow Cu_2CO_3(OH)_2downarrow

Къайи концентрироватнавай гугуртдин кислотадихъ галаз реакция ийизва:


 Cu+H2SO4⟶ CuO+SO2↑ +H2Odisplaystyle ~mathsf Cu+H_2SO_4longrightarrow CuO+SO_2uparrow +H_2O

Кудай концентрироватнавай гугуртдин кислотадихъ галаз:


 Cu+2H2SO4⟶ CuSO4+SO2↑ +2H2Odisplaystyle ~mathsf Cu+2H_2SO_4longrightarrow CuSO_4+SO_2uparrow +2H_2O

Яд галачир гугуртдин кислотадихъ галаз, 200 °C-далди:


 2Cu+2H2SO4 →200oC Cu2SO4↓+SO2↑ +2H2Odisplaystyle ~mathsf 2Cu+2H_2SO_4 xrightarrow 200^oC Cu_2SO_4downarrow +SO_2uparrow +2H_2O

Акадарнавай гугуртдин кислотадихъ галаз, гьавадин кислород иштиракдалди ифирна :


 2Cu+2H2SO4+O2→t∘ 2CuSO4+2H2Odisplaystyle ~mathsf 2Cu+2H_2SO_4+O_2xrightarrow t^circ 2CuSO_4+2H_2O

Концентрироватнавай азотдин кислотадихъ галаз реакциядиз гьатзава:


 Cu+4HNO3⟶ Cu(NO3)2+2NO2↑+2H2Odisplaystyle ~mathsf Cu+4HNO_3longrightarrow Cu(NO_3)_2+2NO_2uparrow +2H_2O

Какадарнавай азотдин кислотадихъ галаз реакциядиз гьатзава:


 3Cu+8HNO3⟶ 3Cu(NO3)2+2NO↑+4H2Odisplaystyle ~mathsf 3Cu+8HNO_3longrightarrow 3Cu(NO_3)_2+2NOuparrow +4H_2O

Пачагьдин эрекьдихъ галаз:


 3Cu+2HNO3+6HCl⟶ 3CuCl2+2NO↑+4H2Odisplaystyle ~mathsf 3Cu+2HNO_3+6HCllongrightarrow 3CuCl_2+2NOuparrow +4H_2O

Кудай концентрироватнавай хлороводороддин кислотадихъ галаз:


 2Cu+4HCl⟶ 2H[CuCl2]+H2↑displaystyle ~mathsf 2Cu+4HCllongrightarrow 2H[CuCl_2]+H_2uparrow

Какадарнавай хлороводороддин кислотадихъ галаз, килород иштиракдалди:


 2Cu+4HCl+O2⟶ 2CuCl2+2H2Odisplaystyle ~mathsf 2Cu+4HCl+O_2longrightarrow 2CuCl_2+2H_2O

Газдин тегьерда авай хлороводороддихъ,500—600 °C-далди:


 2Cu+4HCl+O2 →500−600oC 2CuCl2+2H2Odisplaystyle ~mathsf 2Cu+4HCl+O_2 xrightarrow 500-600^oC 2CuCl_2+2H_2O

Бромоводороддихъ галаз:


 2Cu+4HBr⟶ 2H[CuBr2]+H2↑displaystyle ~mathsf 2Cu+4HBrlongrightarrow 2H[CuBr_2]+H_2uparrow

ГьакӀни цур, концентрироватнавай сиркедин кислотадихъ кислород иштиракдалди реакйия ийизва:


 2Cu+4CH3COOH+O2⟶ [Cu2(H2O)2(CH3COO)4]displaystyle ~mathsf 2Cu+4CH_3COOH+O_2longrightarrow [Cu_2(H_2O)_2(CH_3COO)_4]

Концентрироватнавай аммонийдин гидроксидда цӀрурзава ва аммиакатар арадиз къвезва:


 Cu→NH3⋅H2O,O2 [Cu(NH3)2]OH⇄ [Cu(NH3)4](OH)2displaystyle ~mathsf Cuxrightarrow NH_3cdot H_2O,O_2 [Cu(NH_3)_2]OHrightleftarrows [Cu(NH_3)_4](OH)_2

(I) цурунин оксиддив окисламиш жезва кислород тӀимил хьайла 200 °C-далди ва (II) цурунин оксиддив окисламиш жезва кислород пара хьайла 400-500 °C-далди:


 4Cu+O2 →200oC 2Cu2Odisplaystyle ~mathsf 4Cu+O_2 xrightarrow 200^oC 2Cu_2O

 2Cu+O2 →400−500oC 2CuOdisplaystyle ~mathsf 2Cu+O_2 xrightarrow 400-500^oC 2CuO

Цурунин порошок хлордихъ, гугуртдихъ кӀвалин температурада реакциядиз гьатзава:


 Cu+Cl2⟶ CuCl2displaystyle ~mathsf Cu+Cl_2longrightarrow CuCl_2

 Cu+Br2⟶ CuBr2displaystyle ~mathsf Cu+Br_2longrightarrow CuBr_2

 Cu+S →CS2 CuSdisplaystyle ~mathsf Cu+S xrightarrow CS_2 CuS

300—400 °C -далди гугуртдихъ ва селендихъ галаз реакциядиз гьатзава:


 2Cu+S →300−400oC Cu2Sdisplaystyle ~mathsf 2Cu+S xrightarrow 300-400^oC Cu_2S

 2Cu+Se →300−400oC Cu2Sedisplaystyle ~mathsf 2Cu+Se xrightarrow 300-400^oC Cu_2Se

Металлтуширбурун оксидрихъ галаз:


 4Cu+SO2 →600−800oC Cu2S+2CuOdisplaystyle ~mathsf 4Cu+SO_2 xrightarrow 600-800^oC Cu_2S+2CuO

 2Cu+2NO →500−600oC 2CuO+N2↑displaystyle ~mathsf 2Cu+2NO xrightarrow 500-600^oC 2CuO+N_2uparrow

 4Cu+2NO2 →500−600oC 4CuO+N2↑displaystyle ~mathsf 4Cu+2NO_2 xrightarrow 500-600^oC 4CuO+N_2uparrow

 Cu+2N2O4 →80oC,CH3−COO−CH2−CH3 Cu(NO3)2+2NO↑displaystyle ~mathsf Cu+2N_2O_4 xrightarrow 80^oC,CH_3-COO-CH_2-CH_3 Cu(NO_3)_2+2NOuparrow

Калийдин цианид галаз реакциядиз гьатзава, калийдин дицианокупрат(I), щелочь ва водород арадал къвезва:


 2Cu+4KCN+2H2O⟶ 2K[Cu(CN)2]+2KOH+H2↑displaystyle ~mathsf 2Cu+4KCN+2H_2Olongrightarrow 2K[Cu(CN)_2]+2KOH+H_2uparrow

Концентрироватнавай хлорводороддин кислотадихъ ва калийдин хлоратдихъ галаз:


 6Cu+12HCl+KClO3⟶ 6H[CuCl2]+2KCl+3H2Odisplaystyle ~mathsf 6Cu+12HCl+KClO_3longrightarrow 6H[CuCl_2]+2KCl+3H_2O


Эдебият |



Баянар |




  1. Медь самородная в БСЭ



ЭлячӀунар |



1000HA.png










Чешне "https://lez.wikipedia.org/w/index.php?title=Цур&oldid=58667" я










Навигация



























(window.RLQ=window.RLQ||[]).push(function()mw.config.set("wgPageParseReport":"limitreport":"cputime":"0.124","walltime":"0.427","ppvisitednodes":"value":260,"limit":1000000,"ppgeneratednodes":"value":0,"limit":1500000,"postexpandincludesize":"value":366,"limit":2097152,"templateargumentsize":"value":6,"limit":2097152,"expansiondepth":"value":4,"limit":40,"expensivefunctioncount":"value":0,"limit":500,"unstrip-depth":"value":0,"limit":20,"unstrip-size":"value":1587,"limit":5000000,"entityaccesscount":"value":0,"limit":400,"timingprofile":["100.00% 47.109 1 -total"," 10.21% 4.811 1 Шаблон:Баянар"," 6.04% 2.843 1 Шаблон:Lang-la"," 6.03% 2.841 1 Шаблон:1000"],"cachereport":"origin":"mw1301","timestamp":"20190322094759","ttl":2592000,"transientcontent":false););"@context":"https://schema.org","@type":"Article","name":"u0426u0443u0440","url":"https://lez.wikipedia.org/wiki/%D0%A6%D1%83%D1%80","sameAs":"http://www.wikidata.org/entity/Q753","mainEntity":"http://www.wikidata.org/entity/Q753","author":"@type":"Organization","name":"Contributors to Wikimedia projects","publisher":"@type":"Organization","name":"u0424u043eu043du0434 u0412u0438u043au0438u043cu0435u0434u0438u0430","logo":"@type":"ImageObject","url":"https://www.wikimedia.org/static/images/wmf-hor-googpub.png","datePublished":"2014-06-09T11:24:05Z","dateModified":"2015-03-11T08:19:06Z"(window.RLQ=window.RLQ||[]).push(function()mw.config.set("wgBackendResponseTime":156,"wgHostname":"mw1264"););

Popular posts from this blog

Sum ergo cogito? 1 nng

419 nièngy_Soadمي 19bal1.5o_g

Queiggey Chernihivv 9NnOo i Zw X QqKk LpB